•    
• Welkom
• Over de Maatschappij
• Kolonisten
•                                            
• Proefkolonie
• Bedelaarskolonie
• Kinderkolonie
• Strafkolonie
• Reacties

Naar het overzicht
van stukken over WATEREN

23 februari 1841: 'Staat, aanwijzende de verschillende bestemmingen, welke de kweekelingen van Wateren, die vanaf 1e juny 1831 tot heden toe, bekomen hebben, voor zoo verre zulks bekend is geworden en gebleven'

Het stuk met de hierboven geciteerde titel ligt los in het kwekelingenregister 1841-1859 met invnr 1611. Een ook daar los inliggende brief maakt duidelijk dat Jan Hessels van Wolda, Instituteur sinds juli 1831, dit stuk gemaakt heeft op verzoek van Johannes van den Bosch. Die brief, gericht aan 'Zijne Excellentie den Graaf van den Bosch', is ook gedateerd 23 februari 1841 en begint als volgt:

Hoog Edel Gestr. Heer!

Ter voldoening aan Uwen Excell geëerden van den 15 dezer maand, den 19: te Veenhuizen zijnde, ontvangen, heb ik mij gehaast, om het gevraagde stuk, zoo volledig mij mogelijk was, gereed te krijgen, en hetwelk ik de eer heb Uwe Excell. bij dezen in te zenden, hartelijk hopende, dat hetzelve aan het oogmerk zal beantwoorden.

Aanteekeningen heb ik eigenlijk van de vertrokken kweekelingen niet gehouden, maar tusschen beiden van derzelver wedervaren wel eens eene korte beschrijving gemaakt, en alle, die van 1831 af vertrokken zijn, blijven nog steeds in mijn geheugen, en vraagt deze of gene om eenigen raad, gaarne wordt hem deze gegeven.

De staat had nog met een tiental kleine jongens vermeerderd kunnen worden, die, voor onzen arbeid minder geschikt, of omdat ze over den verloftijd waren uitgebleven, of nog om andere redenen, naar Veenh. zijn te rug geplaatst; doch ik meende, dat deze daaronder niet behoorde opgenomen te worden, als van hier niet ontslagen zijnde. Mogt Uwe Excell. echter dezen staat anders verlangen ingerigt te zien, dan zal het mij aangenaam zijn, daarvan met een enkel woord onderrigt te worden; hier is er eene minute van aanwezig.  

Kritiek pareren

Uit het vervolg van de brief wordt duidelijk waarom Johannes van den Bosch om dit stuk gevraagd heeft. Er is onder parlementariërs groeiende kritiek op de Maatschappij van Weldadigheid en met name op de kosten van de koloniën die steeds door de Staat gedekt moeten worden. Vermoedelijk wil Van den Bosch bij het pareren van die kritiek gebruik maken van de resultaten van zijn paradepaardje te Wateren.
Van Wolda leeft erg mee:

Voorts heeft het mij zeer getroffen, en ik ben er ganschelijk door verontwaardigd, HoogeEdGestr. Heer !, dat de booze wereld een liefdewerk, als dat der kolonisatie in ons vaderland is, zoude tegenwerken.

Iemand, vooral zoo hij christen is en den stichter der koloniën van nabij kent, vraagt met verwondering, met verontwaardiging: hoe is dat mogelijk?
Welke natie, in Europa, zoude zich over zoodanige inrigting, in zijn vaderland, niet dankbaar verblijden.

Dan, men beruste in God, onze groote Meester in de Hemelen heeft gezegd: al wat gij aan den minsten mijne broederen gedaan hebt, dat hebt gij ook aan mij gedaan, - ga er in de vreugde Uws Heeren.
Deze zij Uwe Excell. tot eene genoegzame ondersteuning, bemoediging en hope !

Wij verzoeken onze eerbiedige groeten aan de geëerde familie van den Bosch, en laat mij nog lang mogen zijn

van Uwe Exvell. den gehoorzamen dankbare dienaar
J.H. van Wolda 

Het loopt in 1842/1843 goed af voor de Maatschappij van Weldadigheid, maar of dit stuk daar een rol bij gespeeld heeft, is niet bekend.

Nog contact

In de brief zegt Van Wolda dat hij bij het maken van het stuk vooral op zijn geheugen heeft vertrouwd. Soms is de betrekking waartoe iemand is overgegaan dan ook anders dan wat ten tijde van het ontslag genoemd werd.

Maar belangrijker is dat uit de aantekeningen over het latere bestaan van kwekelingen valt af te lezen dat Van Wolda met veel van zijn voormalige leerlingen nog wel eens contact heeft gehad. Of omdat zij later het Instituut nog eens bezocht hebben, waarvan diverse voorbeelden zijn, of doordat zij brieven (of een huwelijksaankondiging) aan hun voormalige leermeester geschreven hebben.

Indeling

Onderstaande transcriptie is iets anders ingedeeld dan het origineel. Dat origineel bevat ook een kolom 'Van welke stad opgezonden' en dat is hier weggelaten omdat het er niets mee te maken heeft. Alle hier genoemde personen zijn terug te vinden op de alfabetische pagina met alle kwekelingen en daar zijn zulke gegevens te vinden.

Daarnaast had het origineel een kolom 'Aanmerkingen', maar alles wat daar stond paste of bij de situatie bij het vertrek van de kwekeling of bij zijn latere situatie en heb ik daar dus ondergebracht. Van Wolda maakt onderscheid tussen vrijwillig in militaire dienst en niet-vrijwillig ('aangeloot') en dat neem ik hier over.

Vel 1

Vel 2

Vel 3

Vel 4

Vel 5

Vel 6

Vel 7

Recapitulatie

Deze Staat bevat een getal van 145 ontslagen jongelieden.

Wateren, den 23 february 1841
De Instituteur aan het opvoedingsgesticht voor den landbouw der Maatschappij van Weldadigheid,
J.H. van Wolda