Naar het overzicht
van stukken over de proefkolonie
Cornelis Hogenbirk is volgens de kolonieadministratie geboren 11
of 14 augustus 1806, hoewel bij de inschrijving in Veenhuizen het
jaartal 1805 genoemd wordt. Hij is dus 12 à 13 jaar oud als zijn
ouders in Frederiksoord aankomen. Zie over die eerste periode op deze pagina.
In de periode van 1825 tot 1830 wordt hij tot twee keer toe
opgeroepen voor de Nationale Militie, zie op deze pagina. Op 5 maart
1830 is hij definitief terug en heeft dan blijkbaar
verkering gekregen:
Op de zitting van
de kleine raad van 5 juni 1830 verschijnt eerst 'Cornelis
Hoogenberg, van kol 2, zoon van de wed. Hoogenberg, verzoekende,
onder goedkeuring zijnen moeder, het ontslag van de kolonie,
hebbende hij den ouderdom van 23 jaren bereikt'.
En meteen daarna 'Vrouw Burks van Wateren, verzoekende het
ontslag van de kolonie voor hare dochter Elisabeth Burks, oud 19
jaren, die, met toestemming haren ouders, trouwen zoude met
Cornelis Hoogenberg van de kolonie N2.' Zie over de familie Burks
deze pagina.
Op het moment dat de kwestie wordt voorgelegd aan de directeur
heeft de permanente commissie blijkbaar al gezegd dat het goed is.
Elisabeth moet ten tijde van die kleine raadzitting al zwanger
zijn, want het eerste kind volgt zeven maanden later. Het huwelijk
laat echter nog tot 20 juli 1833 op zich wachten,
misschien omdat Cornelis dan 'fuselier' is, dus blijkbaar opnieuw
in dienst moest. Waar ze dan wonen is niet bekend.
Per 9 juni 1834 krijgen ze een woninkje voor een
arbeidershuisgezin te Veenhuizen. Zie enige algemene opmerkingen
over de bewonerscategorie arbeidershuisgezinnen.
Ze staan in de registers van arbeidershuisgezinnen met de invnrs
1573, 1574 en 1575. Daarvan zijn scans. Volgens die registers
wonen ze in woning 3 van het derde gesticht, maar later staat er
dat ze wonen in een 'hut in de veenderij'.
Uit die registers neem ik de gezinsgegevens over:
● Cornelis Hogenbirk, gegevens zie boven. Met echtgenote:
● Elisabeth Burks, geboren 21 maart 1811. Ze komen in Veenhuizen aan met één kind:
● Cornelis Hogenbirk, geboren 10 januari 1831 in Diever.
In latere registers staat hij als Cornelis Burks. Dat
klopt niet, hij is weliswaar vóór het huwelijk geboren, maar hij
is bij het huwelijk gewettigd.
In Veenhuizen komen daar bij:
● Johannes Hogenbirk, geboren 29 juni 1834,
● Gerrit Hogenbirk, geboren 2 augustus 1837, maar hij
overlijdt 5 februari 1854,
● Elisabeth Hogenberk, geboren 1 april 1840,
● Pieter Hogenberk, geboren 21 april 1842,
● Franciscus Hogenbirk, geboren 30 oktober 1844,
● Catharina Frederika Hoogenberk, geboren 17 oktober 1847,
● Jannetje Hogenberk, geboren 8 mei 1850,
● Giliam Hoogenberk, geboren 2 november 1852,
● Gerrit Hogenbirk, geboren 24 augustus 1855
● Jan Hogenberk, geboren 5 maart 1858, maar hij overlijdt
11 april 1858.
Op 10 oktober 1836 wordt Cornelis gepromoveerd tot het
hoogste dat een kolonist kan bereiken, hij wordt aangesteld als
hoevenaar en het gezin verhuist naar een van de grote boerderijen
op het terrein rond de gestichten in Veenhuizen. Ze staan in het
register van hoevenaars met invnr 1582. Daarvan zijn geen scans.
Volgens die inschrijving bewonen ze boerderij nummer 6.
Aangetekend is 'bevorderd tot wijkmeester', maar er staat geen
datum bij. Er is ook geen vermelding van in de
personeelsregisters.
De inschrijving loopt door in het register met invnr 1583 (ook
geen scans) waar wild gekras in de kantlijn doet veronderstellen
dat ze of heel vaak verhuizen naar andere boerderijen of hun
boerderij steeds hernummerd wordt.
In de geboorteakte van Jannetje in 1850 staat als beroep van
vader Cornelis Hogenbirk dat hij 'wijkoverste' is. Dat is de
eerste en enige keer dat ik die functienaam tegenkom. Bedoeld zal
zijn wijkmeester, maar in invnr 1583 is die functie doorgestreept.
Zoon Cornelis Burks of Hogenbirk, die van 1831, verlaat de
kolonie met ontslag op 13 januari 1855.
Zoon Johannes Hogenbirk vertrekt 1 maart 1857, maar keert terug
op 18 juli 1857, voordat hij definitief weggaat op 14 november
1857.
Op 4 november 1859 worden Cornelis Hogenbirk en de
zijnen 'als hoevenaar met zijn gezin overgeplaatst naar de
Ommerschans'. Omdat broer Pieter daat al zit, zie hier, zijn er nu twee grote
boerderijen rond de Ommerschans in handen van de Hogenbirks.
Bij besluit van 28 juni 1860 is dochter Elisabeth Hogenberk 'voor
een onbepaalden tijd verwezen naar de zalen in het gesticht te
Ommerschans'. Op 2 juli 1861 wordt besloten: 'Elisabeth kan in het
gezin harer ouders worden teruggeplaatst.' Het hoe en waarom van
dit alles weet ik niet.
Eind 1859 neemt de Staat de gestichten te Ommerschans en
Veenhuizen over van de Maatschappij van Weldadigheid, zie ook hier. Dat heeft
onder andere tot gevolg dat de hoevenaars de status krijgen van
rijksambtenaar.
Cornelis Hogenberk en gezin staan in het ambtenarenregister
toegang 0137.01 invnr 51 (geen scans) waaruit blijkt dat ze als
hoevenaars een salaris van ƒ 260,- per jaar krijgen. Zoon Pieter
Hogenberk staat er niet meer bij en verder is aangetekend:
Dochter Elisabeth Hogenberk vertrekt met ontslag op 16
oktober 1864.
Zoon Franciscus Hogenberk gaat met ontslag op 27 januari 1866.
Verdere registers heb ik niet bekeken. Liefhebbers kunnen terecht
bij de ambtenarenregisters in Drents Archief toegang 0137.01 en in
de archieven van Binnenlandse Zaken en Justitie bij het Nationaal
Archief in Den Haag of bij de gegevens op bonmama.nl.