Willemsoord
Ze worden gehuisvest in hoeve 132 van de kolonie Willemsoord, zie
voor de locatie dit
kaartje. Ze staan geadministreerd op scan 41 van het
stamboek van Willemsoord met invnr 1359. Zie bovenaan de pagina
hoe de scans te bereiken zijn.
Van die inschrijving neem ik de gezinsgegevens over, met de
kanttekening dat de kolonieadministratie slechts de aantekeningen
zijn van een particuliere organisatie en dus geen officiële bron
waarop blindgevaren mag worden.
Gezinssamenstelling
● Samuel de Lange is volgens die inschrijving geboren in
1782 te Rotterdam. Volgens een trouwakte als zoon van
Cornelis de Lange, hovenier, en Sophia Hogman. Hij is net als de
rest van het gezin gereformeerd. Hij is getrouwd met:
● Dirkje de Waal, geboren in 1788. Het echtpaar
heeft de volgende kinderen bij zich:
● Cornelis de Lange, geboren 24 maart 1811,
● Samuel de Lange, geboren 31 augustus 1812,
● Johannes de Lange, geboren 4 maart 1817,
● Hermanus de Lange, geboren 13 april 1820, en
● Sophia Johanna de Lange, geboren 16 april 1824.
1829-1832
De inschrijving loopt door in het stamboek met invnr 1360. Daar
wordt gemeld dat:
Op 8 december 1830 overlijdt de vrouw des huizes Dirkje
de Waal.
De weduwnaar De Lange krijgt dan vrouwen als ingedeelde in huis
die voor het huishouden kunnen zorgen, bijvoorbeeld Jeltje Klazes
Riemersma, zie haar pagina.
Op 15 maart 1831 gaat zoon Samuel de Lange in
militaire dienst en hetzelfde doet zoon Cornelis de Lange
op 15 september 1831. Ze zullen allebei later nog
terugkomen.
In 1832 komt er een nieuwe bewoonster in Willemsoord en gaat
Samuel de Lange hertrouwen en daarvoor wippen we even over naar:
De 'Regenten van het algemeen Armbestuur' te Rotterdam hebben op
9 april 1821 met de Maatschappij van Weldadigheid het
contract A32 afgesloten. Uitleg over A-contracten staat ook op deze pagina en vandaar kun
je doorklikken naar een lijst met alle afgesloten A-contracten.
Aankomst
In het kader van dat contract arriveren op 21 oktober 1821
enkele Rotterdamse gezinnen, waaronder dat van Willem
Zuidhoorn en Elisabeth Johanna de Vos. Er is een
aankomststaat in invnr 1343. Daarvan zijn geen scans dus we moeten
het doen met mijn gebrekkige fotootje:
Drie kinderen en drie ingedeelden. De '6' links staat voor kolonie
6, het net opgerichte Willemsoord-Steggerda, waar ze gehuisvest
worden in hoeve 6. Van die kolonie zijn uit die periode geen
stamboeken bewaard gebleven, dus het is voorlopig gissen naar de
geboortedata.
Van de kolonie verwijderd
Uit het maandblad van
de Maatschappij de Star van januari 1823 blijkt
dat Willem Zuidhoorn er een tijdje vandoor is geweest:
Het gedrag der kolonisten blijft, over het geheel, onberispelijk. Echter zijn in deze maand, ter bewaring der goede orde en doorgaande ondergeschiktheid, voor den Raad van Policie te Steenwijk gebragt eenige kolonisten, die de koloniën heimelijk hadden verlaten, doch vrijwillig zijn teruggekomen.
Onder dezen behoordt de kolonist zuidhoorn, die zich gedurende 3 of 4 maanden van zijne vrouw en kinderen had verwijderd. Zoo ook is de kolonist van der werf voor gemelden Raad verschenen, dewijl hij zich niet had ontzien, brieven te schrijven, waarin de koloniale Direktie op eene alloronbetamelijkste wijze werd gelasterd, en dat wel, volgens zijne eigene bekentenis, om daardoor het medelijden zijner vrienden op te wekken, en hem eenig geld of goed te zienden, waaraan hij in het bijzonder geen het minste gebrek heeft.
Beide deze kolonisten zullen naar de Ommerschans worden overgebragt.
Strafkolonie
Volgens dit
overzicht komen ze op 21 januari 1823 in de
strafkolonie op de Ommerschans aan. Ze worden ingeschreven in het
register van strafkolonisten met invnr 1442. Daarvan zijn geen
scans, maar wel foto's op bonmama. Klik op
'spring naar eerste blad' en vul in record 14 en je komt bij de
inschrijving van de Zuidhoorns.
Eindelijk hebben we geboortedata en uit deze inschrijving neem ik
de gezinsgegevens over, met dezelfe kanttekening als hiervoor bij
het gezin De Lange.
Gezinsgegevens
● Willem Zuidhoorn is volgens deze inschrijving geboren 23
juli 1786, volgens zijn overlijdensakte als zoon van
Cornelis Zuidhoorn en Flora van der Leick. Hij is net als de rest
van het gezin gereformeerd. Hij is getrouwd met:
● Elisabeth Johanna de Vos, geboren 6 december 1786
te Rotterdam. Volgens een trouwakte als dochter van Cornelis de
Vos en Margreta Rijkhof. Bij het echtpaar staan de volgende
kinderen ingeschreven:
● Cornelis Johannes Zuidhoorn, geboren 2 februari 1817,
● Johannes Zuidhoorn, geboren 26 april 1819, en
● Jacobus Zuidhoorn, ook geboren 26 april 1819, een
tweeling dus, maar
Jacobus is te Willemsoord al overleden op 25 oktober 1821.
Op 26 mei 1823 overlijdt op de Ommerschans de man des
huizes Willem Zuidhoorn.
Request
In 1825 doet Elisabeth Johanna de Vos weduwe
Zuidhoorn een poging de vrijheid voor haar en haar twee
zoons te krijgen. Blijkbaar heeft ze gepraat met bedelaars op de
schans en die hebben haar verteld dat ze bij Binnenlandse Zaken
moet zijn. Dus schrijft ze (of laat ze schrijven, dat weet ik niet
want de brief bevindt zich niet in het koloniearchief) aan
Binnenlandse Zaken.
Daarop stuurt Binnenlandse Zaken het op 1 juli 1825,
invnr 75, door naar de permanente commissie van de Maatschapij van
Weldadigheid:
Ik heb de eer UWelEd: hierbij te zenden een request van de wed: Zuidhoorn, geb: van Rotterdam om ontslag als coloniste in de Ommerschans, met verzoek om mij Uwe consideratien omtrent hetzelve mede te deelen.
Nul op het rekwest
Het antwoord van de permanente commissie laat zich raden: daar
heeft u niets mee te maken. Waarop Binnenlandse Zaken op 16
juli 1825, invnr 75, schrijft:
Gezien het request van de wed. Zuythoorn, gebore de Vos, verzoekende om uit de strafkolonie de Ommerschans, wederom in de vrije colonien geplaatst, en als dan uit deze ontslagen te worden.
gelet op het berigt bij de Permanente Commissie der Maatschappij van Weldadigheid te 'S Gravenhage omtrent voorsz. request ingewonnen.
In aanmerking nemende dat de requestrante niet ten gevolge van een contract door het Gouvernement met de Maatschappij voorsz. aangegaan in hare colonien is opgezonden geworden.
Verwijst de requestrante met het 1e lid van hare verzoek aan de Commissie voormeld, en met het tweede aan de administratien voor welker rekening zij in de voormelde colonien is opgenomen.
Terug naar Rotterdam?
Uit een latere brief op 2 juli 1830 blijkt dat Elisabeth Johanna
het vervolgens probeert bij de stichter van de koloniën Johannes
van den Bosch, waarop ze te horen krijgt dat voor vrijlating eerst
'ijverig en oppassend gedrag' nodig is.
Dat mankeert er volgens de permanente commissie blijvend aan en
daarom doet ze in 1829 aan de subcommissie Rotterdam het
voorstel om de weduwe Zuidhoorn en haar kinderen terug te nemen in
die stad omdat het toch niks wordt. De brief staat als een
invuloefening onderaan deze
bladzijde.
Blijkbaar voelt Rotterdam daar niet voor, want ze blijven in de
strafkolonie. Op 2 juli 1830, invnr 107 scan 22, schrijft
Elisabeth Johanna een verzoekschrift aan de permanente commissie,
waarin ze verzoekt met haar twee zoons helemaal uit de koloniën te
mogen vertrekken.
Wilhelminaoord
De permanente commissie heeft op de brief echter geschreven:
Aan de requestrante te kennen geven, dat de subcommissie zich tegen het ontslag heeft verklaard; dat er alzoo geene termen zijn om het verzoek in overweging te nemen.
Maar later dat jaar wordt toch vastgesteld dat zij zich
voldoende gebeterd hebben om naar de vrije koloniën terug te
keren. Ze komen per 5 september 1830 in hoeve 4 van
Wilhelminaoord en staan geadministreerd in het stamboek met invnr
1354. Er blijkt grote belangstelling voor de weduwe te bestaan:
Huwelijkskandidaat-1
Op de zitting van de
kleine raad van 19 maart 1831 komt 'Pieter Postumus, van
kol 2, voorzoon van vrouw Lagcher, oud 23 jaren, verzoekende te
mogen trouwen met de wed Zuidhoorn, oud 44 jaren, koloniste in de
1e wijk dezer kolonie met twee kinderen'.
De naam van de aanvrager staat elders in de kolonieadministratie
niet als Pothumus maar als Possemus, volgens het
Meerteninstituut de eerste drager van deze naam. Er komt nog een
pagina over hem.
Dergelijke huwelijken tussen jongere kolonistenzonen en oudere
weduwen komen vaker voor, zie De strafkolonie pagina's
72-73 en deze pagina.
Instemming
De raad besluit er nog niks over te beslissen, maar het eerst
eens aan de weduwe Zuidhoorn zelf te vragen. Dat is op de
raadzitting van 26 maart 1831 gebeurd (zelfde kleine
raadpagina) en bij artikel 4 staat:
De Onder-Directeur Bosma berigt, dat de wed. Zuidhoorn over het gedane voorstel van Pieter Postumus gehoord heeft, en dat zij insgelijks verzoekt met dien jongeling een wettig huwelijk aantegaan, gelijk zij zulks ook aan den Adjunct-Directeur Bersma had te kennen gegeven. De toestemming daartoe zul dus bij den Heer Directeur worden aangevraagd.
Willemsoord
Maar of de directeur vindt het niet goed of de permanente
commissie vindt het niet goed of de beoogde huwelijkpartners
bedenken zich, ik weet het niet, maar het gaat in ieder geval niet
door. Ik weet ook niet of het er iets mee te maken heeft, maar ik
denk het wel, dat de weduwe en haar zoons op 5 mei 1831
worden overgeplaatst naar de kolonie Willemsoord.
Ze staan nu in het stamboek Willemsoord met invnr 1360 als
bewoners van hoeve 119, zie de locatie op dit
kaartje. Dat is best een eindje uit de buurt van de hoeve
van Samuel de Lange, maar toch...
Huwelijkskandidaat-2
Op de zitting van de
kleine raad van oktober 1831 verschijnen:
Samuel de Lange en de weduwe Zuidhoorn, beide van Kolonie no.3 verzoeken met elkander in het huwelijk te treden, de eerste is oud 49 jaren hebbende drie kinderen bij zich, waarvan de oudste 14 jaren en de jongste 7 jaren oud is. De andere is oud 45 jaren en heeft twee eigen kinders bij zich, de eene oud 14 en de andere 12 jaren. De Raad oordeelt dat dit een goed huisgezin uit kan maken waarom ze dit huwelijk aan de Permanente Commissie voorsteld.
De uitdrukking 'dat dit een goed huisgezin uit kan maken' wordt geciteerd in De strafkolonie pagina 74. Samuel de Lange en Elisabeth Johanna de Vos treden 17 mei 1832 te Steenwijkerwold in het huwelijk.
Elisabeth Johanna en haar zoons verhuizen naar de hoeve van de
familie De Lange. Ze worden nu allemaal beschouwd als geplaatst op
het contract A32 en staan daarom in het stamboek van alle op
contract geplaatste koloniebewoners met invnr 1389 met het nummer
B142. Voor de overzichtelijkheid even wie er per de huwelijksdatum
wonen op hoeve 132 op volgorde van leeftijd:
▪ Samuel de Lange, ± 50 jaar,
▪ Elisabeth Johanna de Vos, 45 jaar,
▪ Cornelis Johannes Zuidhoorn, 15 jaar,
▪ Johannes de Lange, 15 jaar,
▪ Johannes Zuidhoorn, 13 jaar,
▪ Hermanus de Lange, 12 jaar,
▪ Sophia Johanna de Lange, 8 jaar
Daar komt op 9 juni 1832 bij de 21-jarige Cornelis de
Lange die terugkeert uit militaire dienst.
Schoorsteen dichtgelegd
Bij de raad van toezicht van Willemsoord van 14 december 1832,
bijlage 1 op deze
pagina, wordt Cornelis Johannes Zuidhoorn genoemd
als onderdeel van een groep baldadige jongelui. door wie 'bij aan
houdenheid bij kolonisten & aan deszelfs woningen alsmede aan
het plantzoen op de gronden der maatschappij baldadigheden worden
gepleegd'.
Door Cornelis Johannes zou met name 'een schoorsteen boven op het
dak zijn digtgelegd'. Hij denkt slim te zijn door niet te
verschijnen op de tuchtzitting van 29 december 1832, hoger
op die pagina, maar dat heeft juist tot gevolg dat hij een dag
extra opsluiting aan de broek krijgt.
Wilhelminaoord
De andere Cornelis, Cornelis de Lange, is de eerste die
vertrekt. Op 1 juni 1833 gaat hij met ontslag, op 20
juni trouwt hij met de kolonistendochter Maria Miks
en op 1 augustus 1833 wordt hij kolonist in
Wilhelminaoord. Zijn verdere geschiedenis volgt lager op de
pagina.
Wilhelminaoord is ook de kolonie waar de familie De Lange-Vos
inmiddels naar verhuisd is. Op 19 juni 1833 gaan ze over
naar hoeve 14 in die kolonie, zie de locatie op dit
kaartje. Dat is Friesland. Ze staan in de stamboeken van
Wilhelminaoord met de invnrs 1354 en 1355.
Mutaties
Het probleem van 2 maal Cornelis in het huishouden is inmiddels
opgelost, maar als er geroepen wordt 'Johannes!' kan dat nog
verwarring geven. Dat is voorbij als Johannes de Lange op
11 februari 1835 van de kolonie deserteert.
Cornelis Johannes Zuidhoorn gaat op 29 april 1836
in militaire dienst maar is op 21 mei 1836 al weer terug.
Op 7 december 1836 gaat hij opnieuw, en nu langer, in
militaire dienst.
In de tussentijd is uit militaire dienst gekomen Samuel de
Lange, op 20 oktober 1836. Het jaar erop, op 26
april 1837, gaat hij drie maanden de gewone maatschappij in
om een baan te zoeken. Zie de
regeling waar dat op gebaseerd is. Het lukt hem en hij keert
niet meer terug.
Vertrek
Wat er in 1837 precies speelt weet ik nog niet, maar daar komen
we nog wel een keer achter. Het is in ieder geval dusdanig dat de
nog in de kolonie wonende leden van het gezin deserteren. Op 17
juni 1837 lopen Samuel de Lange, Elisabeth Johanna de Vos,
Johannes Zuidhoorn, Hermanus de Lange en Sophia Johanna de Lange
van de kolonie weg.
Het kolonistenechtpaar De Lange-Miks woont vanaf 1 augustus
1833 op hoeve 81 van de kolonie Wilhelminaoord, zie de
locatie op dit
kaartje. Dat gebied heet dan nog Doldersum en zal later
Boschoord gaan heten. Ze staan in de stamboeken met invnrs 1354 en
1355. Daaruit neem ik de gegevens over, met het gebruikelijke
voorbehoud:
● Cornelis de Lange, zie boven, is getrouwd met
● Maria Miks, geboren 15 juli 1809. Ze hebben één
kind:
● Cornelis Samuel de Lange, geboren 27 november 1833,
maar die overlijdt 30 januari 1835.
Later dat jaar, op 30 mei 1835, verlaten Cornelis de
Lange en echtgenote de kolonie met ontslag.
Tweede poging
Vieftien jaar later probeert hij het nog een keer. Als hij, met
dank aan de subcommissie Rotterdam die nog een hoeve 'uit de
contributie' overheeft, op 11 maart 1850 een koloniale
hoeve betrekt, heeft hij een nieuwe vrouw en nieuwe kinderen. Ze
komen op hoeve 23 van Frederiksoord, zie de
locatie, en staan in het stamboek met invnr 1351. Als volgt:
● Cornelis de Lange, zie boven, is nu getrouwd met
● Cornelia Frederika Schipper, geboren 5 februari 1821.
Zij hebben de volgende kinderen bij zich:
● Benjamin de Lange, geboren 24 augustus 1835. Hij
gaat 15 april 1854 met ontslag,
● Cornelis de Lange, geboren 25 maart 1838.
Hij deserteert 6 mei 1857, maar is de 9de alweer
terug om op 1 juni 1857 opnieuw en nu voorgoed te
deserteren.
● Frederik de Lange, geboren 16 januari 1841,
● Simon de Lange, geboren 21 augustus 1843.
Op de kolonie komen daar bij:
● Johanna Alieda de Lange, geboren 27 mei 1850,
● Christina Johanna de Lange, geboren 15
februari 1852,
● Pieter de Lange, geboren 28 februari 1854,
en
● Hermanus de Lange, geboren 2 mei 1856.
Het wordt hem weer niet, na zeven jaar hebben Cornelis en de
zijnen er alweer genoeg van. Ze verlaten 11 november 1857
de kolonie met ontslag. Dit keer voorgoed.
Zoals hiervoor gezegd deserteren zijn moeder, zijn stiefvader en
zijn stiefbroers en zussen op 17 juni 1837 van de kolonie.
De vraag is dan ook waarom Cornelis Johannes Zuidhoorn als hij op
18 januari 1840 uit militaire dienst komt niet zijn familie
achterna gaat, die waarschijnlijk weer in Rotterdam is, maar naar
de kolonie trekt. Had hij al verkering?
De permanente commissie neemt op 9 januari 1840 N30 een besluit
dat hij opgenomen mag worden en per 10 januari is hij ingedeelde
bij de kolonist Frans van Heijnsbergen op hoeve 36 van
Frederiksoord, invnr 1350.
Op 29 april 1841 gaat Cornelis Johannes over naar hoeve
35, bij de kolonist Jacobus van Geffen en later dat jaar, op 3
november 1841 wordt hij 'gehuwd ontslagen' en geplaatst als
kolonist in de kolonie Frederiksoord.
Gezin
Hij staat nu in hetzelfde stamboek met invnr 1350 bij hoeve 142,
zie de
locatie. Met de volgende gezinsgegevens:
● Cornelis Johannes Zuidhoorn, zie boven, is getrouwd met:
● Alijda Haakmeester, geboren 21 juli 1815. Zij is
kolonistendochter uit een familie waarvan ik tot nu toe alleen de
gegevens op deze pagina heb
gepubliceerd, maar waarvan ik later nog meer aantekeningen zal
toevoegen. Het echtpaar krijgt de volgende kinderen:
● Willem Zuidhoorn, geboren 9 augustus 1842,
● Martinus Zuidhoorn, geboren 29 februari 1844. Hij
overlijdt 28 november 1846,
● Jan Zuidhoorn, geboren 10 september 1845,
● Wilhelmina Zuidhoorn, geboren 6 oktober 1848
● Dirk Zuidhoorn, geboren 7 mei 1850,
● Elizabeth Johanna Zuidhoorn, geboren 21 maart 1852.
Zij overlijdt 7 maart 1861,
● Kornelis Zuidhoorn, geboren 15 september 1854, en
● Maria Elizabeth Zuidhoorn, geboren 15 juni 1856
Bedwellemd
Ik heb van lang niet alle tuchtzaken transcripties, maar wel van
twee waarbij akkefietjes rond Cornelis Johannes spelen.
Op de zitting
van 19 mei 1845 moet hij voorkomen omdat hij 'zich zoude
hebben schuldig gemaakt aan het misbruik van sterken drank'. Uit
bijlage 3 lager op die pagina blijkt dat het heeft gespeeld op 5
mei en ter verontschuldiging vertelt Cornelis Johannes 'dat hij
door den verkooper der varkens op sterken drank is getracteerd
geworden en juist niet door de groote hoeveelheid van den
drank maar door den lange weg is bedwellemd geraakt'.
Maar hij betuigt zijn leedwezen hierover en de raad van toezicht
meldt dat Cornelis 'bij alle leden van den raad bekend staat als
een ijverig en ordentelijk man' en bij de tuchtraad komt hij er
vanaf met de lichte straf van drie dagen opsluiting.
Eene snede brood
Uit de zitting
van 16 juli 1846 en de bijbehorende bijlage 2 wordt
duidelijk dat Cornelis Johannes Zuidhoorn werkt als bakkerknecht
in de bakkerij waar voor Frederiksoord brood gebakken wordt.
Aardappelbrood natuurlijk, want dat wordt in alle koloniën
gegeten. In het 'kamertje waar de arbeiders gewoon zijn hunne
kleederen uit- en aan te trekken' had hij van een andere
bakkersknecht 'eenmaal eene snede brood' ontvangen.
Hij vertelt dat hij zich 'met het ontvangene bezwaard en verlegen
gevoelde', maar ondanks het feit dat het slechts eenmaal was
gebeurd stuurt de tuchtraad hem acht dagen de strafkamer in. En de
permanente commissie wil zelfs dat hem en de andere
bakkersknechten het werk ontnomen wordt en ze aan de landarbeid
moeten.
Tot slot
Misschien is er meer, maar als gezegd heb ik van lang niet alles
transcripties.
De inschrijving loopt door in het stamboek met invnr 1351, waar
hoeve 142 wordt omgenummerd tot hoeve 133, en in de stamboeken met
de invnrs 2999 en 3000, in welke laatste ze op hoevenummer 24
wonen. Daar is genoteerd dat het gezin met ontslag de kolonie
verlaat op 5 november 1864. Dan is de laatste van de
families Zuidhoorn en De Lange van de kolonie verdwenen.