Post van Weldadigheid

Op het platform www.velehanden.nl vond van 1 april 2015 tot 21 september 2017 het project Post van Weldadigheid plaats. De ingekomen post van de Maatschappij van Weldadigheid van 1818 tot en met 1847 is ingescand en die 135.321 scans werden door 458 vrijwilligers geïndexeerd. Dat wil zeggen dat ze de handgeschreven stukken doorlazen en de erin voorkomende persoonsnamen noteerden. Die namen staan nu in de genealogische database van het Drents Archief en in de database alle kolonisten.
Ten behoeve van dat project schreef ik elke week een column. Een overzicht van die stukjes staat op deze pagina.
Hieronder staat...

Stukje 41: Het tijdschrift de Star

Ook het maandblad van de Maatschappij van Weldadigheid is tegenwoordig helemaal op internet te bekijken. Googlebooks had er al een aantal gedaan, maar daar heb je minder aan omdat google zóóó snel en flitsend en modern is dat ze ook flitsend en modern en snel digitaliseren en bijvoorbeeld geen tijd hebben de uitklapbare pagina's met bewonersaantallen, bezigheden van weeskinderen, financiële afdrachten van subcommissies enzovoort weer te geven. Daar zie je bij googlebooks alleen maar stukjes van. Maar nu zijn alle maandbladen via de Koninklijke Bibliotheek fatsoenlijk en goed ingescand.
Ik wist wel dat het eraan zat te komen, maar ik had even niet zo goed opgelet, zodat ik een paar weken terug op de ouderwetse manier bij de universiteitsbibliotheek van de Rijksuniversiteit Groningen drie jaargangen had opgevraagd, en eerst een keer voor niks kwam omdat het helemaal uit het depot van Zernike moest komen, en daarna in de studiezaal bijzondere collecties mijn tas en jas moest inleveren en alle procedures moest doorlopen en formulieren over fotografierechten moest invullen voordat ik ze in kon kijken...
Helemaal niet meer nodig, het kan veel eenvoudiger.

Er zijn twee maandbladen 'uitgegeven vanwege de permanente commissie der Maatschappij van Weldadigheid'. Vanaf januari 1819 verschijnt elke maand de Star, geredigeerd door de ambtelijk secretaris van de Maatschappij, Willem Anthonie Ockerse. Na een flitsende start, die onder andere een einde maakt aan het blad Magazijn voor het Armenwezen, ons land is niet groot genoeg voor twee tijdschriften over armenzorg, verloor de Star steeds meer abonnees tot het in 1826 echt kwijnende was.
Per januari 1827 kwam er wat tegenwoordig heet een doorstart, met een nieuwe redacteur - Ockerse was inmiddels overleden - en een nieuwe naam: de Vriend des Vaderlands. Die nieuwe redacteur is Pieter Otto van der Chijs, van jongs af aan een groot fan van de Maatschappij. Vandaag doe ik de Star, een van de volgende weken de Vriend des Vaderlands.

Hoe te komen bij de Star? Ga naar https://www.delpher.nl/.
Links zie je staan 'Doorzoek alles' en dat menuutje kun je uitklappen en dan kun je kiezen 'Tijdschriften'. Dan heb je onder de balk de mogelijkheid te kiezen voor 'Uitgebreid zoeken'. Dan klik je op 'Titel tijdschrift'. En dan vul je in 'Star'. Nu zijn alle nummers verzameld en als je op chronologische volgorde wilt werken, wel zo handig, kies er bij het vakje 'Sorteer op' dan voor om ze op datum te sorteren en dan heb je ze op volgorde van jaargang.
Omdat men niet helemaal consequent is geweest met het geven van titels krijg je ze binnen een jaargang niet altijd helemaal chronologisch, maar met even puzzelen kom je er wel uit, want het blad heeft een doorlopende paginanummering. Dus het januari-nummer loopt bijvoorbeeld tot en met pagina 100 en het februari-nummer begint dan met pagina 101. Soms wordt iets op Delpher 'Bijlage' genoemd, dat is meestal onterecht, het hoort gewoon in het blad, maar ook dat kun je via die paginanummers oplossen. En tenslotte wordt nummer 2 van 1826 op Delpher abusievelijk nr 1 genoemd. Maar dat zijn allemaal kleinigheden in vergelijking tot het plezier dat deze verkrijgbaarheid ons biedt.
Bij elke jaargang zit een inhoudsopgaaf. Daarin valt te kijken waar het interessant kan zijn.

Wat mij brengt bij de vraag wat je er mee kunt.

In genealogisch opzicht komen er de eerste jaren regelmatig lijsten met namen voor. Bijvoorbeeld december 1819 pagina 1068 de eerstaangekomen gezinnen voor de kolonie Frederiksoord-2, januari 1820 pagina 23 een staat van verdiensten van de proefkolonisten en maart 1820 pagina 237 hoe ze het doen in de spinfabriek, januari 1821 pagina 65 alle weeskinderen in Willemsoord, augustus 1822 pagina 616 een lijstje strafkolonisten die zich zodanig gebeterd hebben dat ze terug mogen naar de gewone kolonie, met op de pagina's ervoor ook de eerste oogstresultaten van Wilhelminaoord en Willemsoord inclusief namen en hoevenummers, af en toe lijsten van kinderen die belijdenis gedaan hebben zoals april 1823 pagina 332, medaille-uitreikingen als september 1824 pagina 698 en er is meer. Soms worden kolonisten ook in teksten genoemd. Extra interessant is het als de voorvader een personeelslid van de Maatschappij was, want die komen in jaarverslagen en kolonieberichten regelmatig voor, soms met naam, soms alleen met functie.
En de andere, notabele kant: de Star 1819 begint met een lijst van intekenaren (door Delpher wordt dat 'index' genoemd) met erachter een aanvullende lijst, de abonnees dus, en af en toe staan er lijsten in het blad met honoraire of corresponderende leden, activisten in plaatselijke subcommissies, enzovoort. Er valt eventueel op namen te zoeken, want er is een letterherkenningsprogramma (ocr) op de tijdschriften losgelaten, maar bij zulke oude bladen zijn de resultaten daarvan altijd maar beperkt correct.
Maar meer dan genealogische gegevens is het vooral kennis over de koloniën die uit het blad te halen valt. Zo worden elk jaar het algemeen jaarverslag en het financieel jaarverslag integraal afgedrukt, evenals een verslag van het bezoek van de commissie van toevoorzicht aan de koloniën. Veel besluiten komen langs. Maart 1819 pagina 195 vind je het reglement voor de kolonisten en in het aprilnummer pagina 268 staan de reglementaire beginselen voor de koloniën en mei 1820 pagina 348 het reglement van de Maatschappij van Weldadigheid. En meer van dat soort dingen, bijvoorbeeld augustus 1821 pagina 628 het besluit tot drooglegging van de koloniën.
Op pagina 88 van het eerste nummer verschijnt voor het eerst de rubriek 'Berigten uit de kolonie Frederiks-oord' en dat wordt een blijvertje. In volgende nummers steeds te vinden op de laatste bladzijden en omdat er altijd een maand boven staat is dat ook een goeie manier om te kijken of je de nummers goed op volgorde hebt. Geschreven door de directeur en die schrijft niet altijd even spannend - 'Er is niets bijzonders wegens de koloniën in deze maand te melden, dan dat alles wel gaat.' - maar als je ze op volgorde leest geeft het toch een leuk inkijkje. Later gaat het heten 'Berigten wegens den staat der Maatschappij en uit de koloniën'.

Nog enkele hoogtepunten:
Het allereerste nummer, dus januari 1819, wordt grotendeels ingenomen door een artikel van Johannes van den Bosch getiteld 'Verhandeling over den werkelijken staat der Kolonie Frederiks-Oord, - de proefondervindelijk bewezene uitvoerbaarheid van het Kolonisatiestelsel op de aangenomene grondbeginselen, - en de middelen, om aan dat stelsel verders eene spoedige en aanzienlijke uitbreiding te geven'. Let op die 'proefondervindelijk bewezene uitvoerbaarheid', dit is dus geschreven na twee maanden proefkolonie!!!
Daarna is het vooral Ockerse, die zijn stukken meestal ondertekent met 'O.', die propagandistisch getinte stukken aflevert bij elke nieuwe uitbreiding van het koloniale stelsel. Bijvoorbeeld in juni 1822 vlak voor de opvang van bedelaars op de Ommerschans van start gaat: 'Is het op goede gronden betoogbaar, dat de thans door het Gouvernement beraamde maatregelen, ter plaatsing van een aanmerkelijk getal bedelaars in de Ommerschans en verdere door de Maatschappij van Weldadigheid aan te leggen etablissementen, genoegzaam zijn, om, binnen den tijd van twee of drie jaren alle bedelarij, immers van dezulken, die arbeiden kunnen, vooral in de Noordelijke Provinciën des Rijks, geheel uit te roeijen?'
Ze geven hun stukken graag pakkende titels.
Ook lekker lezen zijn de verslagen van politiecommissaris Sepp over de door hem begeleide transporten van bedelaars naar de Ommerschans, april 1823 pagina 295 en juni 1823 pagina 490. Achterin het meinummer 1823 zit een mooie overzichtskaart van de vrije koloniën (altijd leuk voor in een familieboek, je kunt hem ook als jpg-plaatje ophalen).

Ik mis wel iets. Ik weet niet meer precies in welk nummer maar ergens in de jaargang 1819 stonden in het blad de bekende afbeeldingen van koloniale kleding en die zaten blijkbaar niet (meer) in het exemplaar dat de KB heeft ingescand. Ik heb ze nu maar even hier gezet uit het bestand dat ik een keer van de Maatschappij van Weldadigheid in Frederiksoord gehad heb.



Tenslotte is een waarschuwing op zijn plaats: niet alle informatie in het blad is betrouwbaar! Veel is gekleurde propaganda en met name bij artikelen van Johannes van den Bosch wreekt zich de geringe afstand tussen plan en uitvoering: als hij zogenaamd meldt hoe iets op de kolonie geregeld is, is dat vaak een beschrijving hoe hij van plan is in de toekomst iets te gaan regelen!

Wil Schackmann

Stukken uit de Star zijn op de site opgenomen en te bereiken via deze pagina.