Post van Weldadigheid

Op het platform www.velehanden.nl vond van 1 april 2015 tot 21 september 2017 het project Post van Weldadigheid plaats. De ingekomen post van de Maatschappij van Weldadigheid van 1818 tot en met 1847 is ingescand en die 135.321 scans werden door 458 vrijwilligers geïndexeerd. Dat wil zeggen dat ze de handgeschreven stukken doorlazen en de erin voorkomende persoonsnamen noteerden. Die namen staan nu in de genealogische database van het Drents Archief en in de database alle kolonisten.
Tem behoeve van dat project schreef ik elke week een column, hieronder een overzicht van die stukjes.

1 Komma's Over het verschil tussen brieven van notabelen, met overdosissen komma's, en die van mensen uit de lagere standen, met nagenoeg GEEN leestekens
2 In vogelvlucht Beknopt overzicht van de Maatschappij van Weldadigheid en haar activiteiten
3 Bijvoorbeeld Klaas Visser Over de belevenissen van de met de pen vaardige vrije kolonist Klaas Visser uit Grootebroek
4 Jan, Cornelis, Pieter, Grietje, Aaltje en Klaas Over de kinderen Alles uit de Beemster, die op weg naar en in de kolonie verweesd raken, maar uiteindelijk toch goed terecht komen
5 Onzedelijke omgang Over strafkolonisten die vaak wegens onzedelijke omgang vastgehouden worden, zoals Willempje van der Doozen weduwe Scho(o)lbroek en over hypocrisie
6 Vrolijkheid onder elkander Over een vrolijke dronk bij zeven mannen uit Willemsoord die na een klusje 'aan de Blesse' zich van de rest van de dag weinig kunnen herinneren
7 De koloniewinkel Wat de winkel op de kolonie zoal aan assortiment heeft, van Russissche borstels tot Spaanse zeep, van nagelbollen tot zwartseldoosjes
8 Kerktwist, deel 1 Over een hilarische rel tussen de kapelaan op de Ommerschans, Tempelman, en de adjunctdirecteur De Geus, wanneer de katholieke dienst moet ophouden zodat de protestanten kunnen beginnen
9 Yes!!! De nominatie! Dat Nederland en België besloten hebben om in 2018 de koloniën van weldadigheid voor te dragen voor de Unesco-werelderfgoedlijst
10 Johannes van den Bosch Over de stichter van de Maatschappij van Weldadigheid met een oproep tips te geven ten behoeve van de grote biografie die over hem gemaakt gaat worden
11 De jubeldichter uit Opperdoes Over Sipke Kloppenburg, door een 'ongelijk' huwelijk tot armoede vervallen, kolonist, zaalopziener en schrijver van een dankdicht.
12 Kwajongensstreken Dat we dankzij het archief van de Maatschappij weet hebben van jongens-kattekwaad, van onder andere Frederik Leonhardt (betrapt door schoolmeester Daniël Was), Pieter Nieuwenhuis en Lucas Krabshuis, Jan Wibier en Jan Smies
13 Kruiwagens vol medicijnen Over de arts van het kindergesticht Pierre Gideon Huët en de kritiek op hem van waarnemend chef Gerardus Hozeas Amshoff, directeur Jan van Konijnenburg, adjunct Jannes Poelman en anderen
14 Post-varia Een brief van de burgemeester van Nieuwendam over Grietje Buude, eentje van de zaalopziener Anthony Bernardus Schaghen en een nieuwjaarsgedicht van directeur Van Konijnenburg.
15 Oud volgens deszelfs opgave circa acht jaren Over een rondzwervend kind van acht jaar, Wilhelmus Hidser, en de trieste afloop. Ook vermeld Johan Bauer.
16 De school onderwijzers vergadering De maandelijkse bijeenkomst met de onderwijzer Hendrik Jacob Flierman en de hulponderwijzers Albertsma, Sasburg en Vrieze
17 Kerktwist, deel 2 Wrijvingen tussen protestanten en katholieken met strijd om de zieltjes van ondermeer Johannes Hermanus Brinkman en Johanna Maria Kram. En dominee Clinge ziet de bui al hangen met de Afscheiding.
18 Post-varia 2 Overzicht van de soorten brieven. Met voorbeelden van zaken die we daarin tegenkomen.
19 Liefde in het bedelaarsgesticht, deel 1 Paarvorming door bedelaars, met Johannes Huibert van Adrichem en Hendrikje Vitjeroo, en Jacobus Tiggelaar en Petronella Storimans, en J.F. Gans en G. Geerts.
20 Opmerkelijk Over door indexeerders als 'opmerkelijk' aangevinkte scans.
21 Een wel verdiende straf van vrouwelijke zwakheid Over een conflict van wijkmeester Jacobus de Nekker met kolonist Caspar Paterellij of Pattarellij, ook genoemd kolonist Frederik Lodewijk Steenmeijer. En over Neeltjen Snoek, een voordochter van de vrouw van de Maastrichtse kolonist Leunisse, die zwanger zou zijn gemaakt door Johannes de Nekker. Ook genoemd kolonist Sjouke Sipkes Heemstra.
22 De vondelinge Jacoba Cornelisse De ouders van Jacoba Cornelissen, die haar vroeger te vondeling hebben gelegd, vragen haar met hulp van Schermacher van de Amsterdamse Inrichting voor Stadsbestedelingen terug uit Veenhuizen.
23 Zakboekjes Over de zakboekjes waarin de verdiensten en onkosten van alle kolonisten worden bijgehouden, met voorbeelden uit de boekjes van kolonist Broer van Belkum en de wees Cornelia Eyfferts. Plus een verhaal over bedelaars Poppe de Jong, J. Simjou en George Pieter Overbeek en de zaalopzieners Jan Abraham Delfos en Johan Wilhelm Muller.
24 De dwarsligger Jacob Mollevanger Over kolonist Jacob Mollevanger, getrouwd met Neeltje Boendermaker, en hun ingedeelde Hendrik van Elst. Met ook onderdirecteur van Wilhelminaoord Anne Hendriks Idserda en wijkmeester Albert Bouke Krol.
25 De schriftelijke cursus bedelaars zoeken Over de nieuwe mogelijkheden via internet bedelaarsregisters te bekijken, met als voorbeeld de bedelaar Simon Petrus Jongkind. Zie ook artikelen 31 en 36.
26 Activiteiten Over activiteiten rondom de koloniën van weldadigheid: de museau, vereniging de Ommerschans, een app voor Merksplas, diverse publicaties op komst en de motorclub uit Willemsoord.
27 Een overbeterlijke staat van gezondheid Ovder de voorrmalige bedelaarskolonist Huibert Remiens die na te zijn overgegaan naar de Marine door het bootsvolk zou zijn doodgeslagen. Blijkt allemaal niets van waar.
28 Nummer 93 Over de loting voor de dienstplicht van de in de kolonie ingedeelde wees Joseph Gerritsen uit Harderwijk.
29 Liefde in het bedelaarsgesticht, deel 2 Over de strafkolonisten Willempje van der Doozen weduwe Scholbroek en een brief over haar door de bedelaarskolonist Christiaan Willem Harbregt.
30 Sollicitanten Enkele sollicitaties. Van binnenuit Coenraad Hulst en Augustinus Mattheus Jacobus Textor. Van buiten ene meneer Vuist uit Egmond aan Zee.
31 Cursus zoeken naar bedelaars (en anderen), deel 2 Over de nieuwe mogelijkheden op internet te zoeken naar bedelaars, vrije kolonisten, weeskinderen, veteranen en arbeidershuisgezinnen. Zie ook artikelen 25 en 36.
32 Doof, bijsienden en Buitengewoon onnoosel Over de weeskinderen Bernardus Tienkens en Hendrik van Gerve, die met elkaar verwisseld worden zodat de overlijdensregisters niet kloppen, met als betrokkene oom De Gooier uit Amsterdam.
33 Liefde in het bedelaarsgesticht, deel 3a Bedelaar-veldwachter Willem Frederik Eksteen vindt zijn vrouw Hester de Kort 'in een ongeoorloofde gemeenschap' met een onbekende uit het 3e gesticht. Wordt vervolgd.
34 Liefde in het bedelaarsgesticht, deel 3b Vervolg: opzichter der gebouwen Lambert Knuvers blijkt er ook mee te maken te hebben en de voerman Rutte en brigadier-veldwachter Timmermans kunnen nog net voorkomen dat een steekpartij ernstig afloopt.
35 Godsdiensttwist deel 3, Het orgel De hervormde dominee Van Rinteln van Veenhuizen wordt helemaal wild als de katholieken een orgel in hun kerk hebben en hij niet! De adjunctdirecteurs van de drie gestichten, Jannes Poelman, Jacob Kluvers en Sikke Berends Drijber, en bedelaar-orgelbouwer Johan Christoffel Schmidt willen helpen.
36 Cursus zoeken naar bedelaars (maar vooral anderen), deel 3 Laatste deel van de nieuwe internet-mogelijkheden, nu toegespitst op ingedeelden. Aan de hand van Gregorius Johannes van der Toorn. Zie ook artikelen 25 en 31.
37 Volstrekte weerzin van elkanderen De vele ruzies van adjunctdirecteur Jannes Poelman. Met ondermeer de onderdirecteur-buiten Vogelenzang, de adjunctdirecteur voor de administratie en voormalig apotheker en later zaalopziener Johannes Adrianus Steenmeijer.
38 Ja dag! Enkele bijzondere bedelaars, zoals Friedrich Adolph Hagemeijer, die als 'muzijkmeester' aankomt maar achter de schrobbelbank moet, en Simon de Leeuw Emanuel van Dort, die een plan heeft (met bouwtekening) om de Haarlemmermeer droog te malen.
39 De erfenis De Harlingse kolonist Broer Wijtzes Blom en echtgenote Ike Okkes van der Stok denken rijk te zijn als ze een erfenis krijgen, maar het duurt niet lang. Ze keren terug in de kolonie en later bijna nog een keer.
40 Moord! Veldwachters Johan Rozenstengel en Petrus Johannes Bohan proberen vier vluchtende bedelaars tegen te houden, waarbij eerstgenoemde de bedelaarskolonist Hendrik Oversteeg doodschiet.
41 Het tijdschrift De Star Over het op Delpher beschikbare maandblad dat de Maatschappij van Weldadigheid uitgaf van 1819 tot en met 1826 (zie ook verderop bij artikel 44).
42 Wijkmeesters Over de chaotische stichting van de kolonie Willemsoord en het daardoor ontstaan van het fenomeen wijkmeesters.
43 Kolonist Johannes Lambertus Jansen Over kolonist Jansen in samenwerking met enige nazaten die familie-onderzoek doen ter nagedachtenis aan de overleden gangmaakster van dat onderzoek Marieke Janssen.
44 Het tijdschrift de Vriend des Vaderlands Over het maandblad dat de Maatschappij van Weldadigheid van 1827 tot en met 1842 uitgaf en haar hoofdredacteur Pieter Otto van der Chijs (zie ook eerder bij artikel 41).
45 Brand!! Twee kwekelingen, Johannes van der Laan uit Haarlem en Jan Pijper uit Groningen, stichten per ongeluk brand en vernietigen, tot verdriet van Jan Hessels van Wolda, veel nieuwe aanplant.
46 Pieter Carel van Gemert Over Van Gemert, getrouwd met een dochter van arbeider Kuntz, die bijna alle koloniale rollen doorloopt: wees, kwekeling, ambtenaar, hoevenaar, arbeider.
47 Oudedagsvoorziening
Over het in dit tijd niet bestaan van oudedagsvoorzieningen, aan de hand van Hendrik Steenbeek, voormalig spinbaas van de Ommerschans en voormalig winkelier van Veenhuizen-3 (tevens vader van Gerrit Steenbeek, onderdirecteur van de stoomspinnerij en Jan Steenbeek, spinbaas op de Ommerschans).
48
De Commissie van Toevoorzigt, deel 1
Over het controlerend orgaan van de Maatschappij van Weldadigheid, met een relletje tussen Edam en Monnickendam uit 1819, vooral over de manier waarop dat orgaan elk jaar gekozen wordt. Misschien toch niet zo heel democratisch.
49
Commissie van Toevoorzicht, deel 2
Over de werkwijze van het controlerend orgaan en over de commissie van 1846, als Winand Staring en Jacob Quarles van Ufford zo kritisch zijn, dat ze noodgedwongen zelf hun verslag moeten laten drukken.
50
 Cursus zoeken naar bedelaars, deel 4
Over de mogelijkheden om nadere informatie over bedelaars te vinden, in het Drents Archief, in het Nationaal Archief in Den Haag, in archieven van provinciale gouverneurs en in gerechtelijke en gemeentelijke archieven.
51
Post varia -3
Over de duurte van het levensonderhoud na de aardappelziekte en de gevolgen daarvan, over de grenzeloze beleefdheid in de negentiende eeuw, over 'het zedebederf der vrouwen' volgens de pastoor en over bedelaarskolonist Fredericus Godefridus Groos die door een grapje zes dagen langer in de provoost zit.
52
Ik kan zonder haar niet leven
Over het onderwijs in de begindagen van Willemsoord, met hoofdonderwijzer Jacob Remmelts Booij, maar vooral de ondermeester Christiaan Johannes Auberlé en zijn verkeerde minnerij met de dochter van kolonist Taatgen, waartegen de adjunctdirecteur voor het onderwijs Jan Hessels van Wolda in geweer komt.
53
Lohuis!
Bedelaarskolonist Hendrik ter Lohuyzen krijgt een brief van zijn voormalig werkgever J.W. van Ep Bonte En Zoon, waarin hem na zijn vrijlating een nieuwe positie als magazijnknecht aangeboden wordt. Plus een hereniging voor de 65-jarige Hendrik met zijn kinderen.
54
Dit schepsel niet kunnen gadeslaan
Over het massaal schrijven van rekwesten aan zijne majesteit voor de vrijlating van bedelaars en dan over Jan George Smit uit Den Haag die een rekwest schrijft of ze zijn dochter Neeltje Smit alsjeblieft NIET willen vrijlaten. Met aanvullende informatie over Neeltje Smit.
55
Herindeling derde gesticht Veenhuizen
Het is eind 1842 zo vol in de bedelaarsgestichten dat er in Veenhuizen-3 allerlei verbouwingen moeten plaatsvinden - nadat alle weeskinderen zijn overgegaan naar het eerste gesticht - om de toevloed te kunnen bergen. Met plattegronden van beneden- en bovenverdieping en verdeling over zaalopzieners.
55b
Koningsdag
Even een tussendoortje omdat Koningsdag voor de deur staat. Een terugblik op de overstap van koningsdag onder Willem I (24 augustus) naar die onder Willem II (6 december) en het besluit van de directie van Veenhuizen-2 om het dan in 1842 maar niet te vieren en in plaats daarvan een bedelaar 15 rietjesslagen te geven.
56
De strijd om de bakkerij op de Ommerschans, deel 1
Johannes Hermanus de Bruijn, getrouwd met Clasina Landsdouw, komt in 1824 als vrije kolonist uit Middelburg. Dochter Adriana Johanna wordt zwanger van kolonistenzoon Arie Groen, net als dat eerder Grietje Klaas Jongens weduwe Muis overkwam. Verbannen naar de strafkolonie op de Ommerschans krijgt ze gezelschap van de rest van de familie De Bruijn als Johannes Hermanus daar bakkersbaas wordt.
57
De strijd om de bakkerij op de Ommerschans, deel 2
Zoon Martinus Johannes de Bruijn wil najaar 1846 de bakkerij op de Ommerschans van zijn vader overnemen, maar die verzet zich daartegen. De halve Ommerschans bemoeit zich er mee, dominee Campagne, adjunctdirecteur Adrianus Hulst, wijkmeester Willem van den Bosch. Uiteindelijk moet Martinus Johannes wachten tot zijn vader overleden is.
58a
Het Paasoproerfeuilleton, aflevering 01
April 1840 bezoekt inspecteur der koloniën Wouter Visser eerst de kolonie Ommerschans en daarna de kolonie Veenhuizen. Op goede vrijdag inspecteert hij het derde gesticht, de zaterdag het tweede wat zaalopziener muller op kritiek komt te staan, paaszondag gaat hij naar de kerk en op paasmaandag krijgt hij ruzie met pastoor Bruins.
58b Het Paasoproerfeuilleton, aflevering 02 De volgende dag hoort hij van adjunct-directeur Jacob Kluvers dat de avond tevoren oproer is uitgebroken, eerst alleen op de zaal van zaalopziener Gijsbertus de Waal, later in het hele gesticht. Bedelaars wilden het brood dat voor de dinsdag bestemd was en hebben zich dat met geweld toegeëigend.
58c Het Paasoproerfeuilleton, aflevering 03 Ook dinsdagochtend is er oproer, de bedelaars eisen van Kluvers en onderdirecteur Abraham Bernhard Ente opnieuw brood. De bevelhebber van de veteranen Thonhäuser heeft al gewapende manschappen verzameld maar voor de lieve vrede wordt aan de eisen tegemoet gekomen.
58d Het Paasoproerfeuilleton, aflevering 04 Dan komt Visser in actie. Hij steld adjunct-directeur Kluvers min of meer op non-actief, hij blokkeert de verdere toevoer van brood en hij zorgt dat kapitein Thonhäuser als het nodig is alle militairen onder de wapenen kan roepen. Dan gaat hij poolshoogte nemen.
58e Het Paasoproerfeuilleton, aflevering 05 Visser gaat met de bedelaars in discussie over de kwaliteit van het voedsel in het bedelaarsgesticht. Hoewel hij er zelf slechts af en toe is, houdt hij bij hoog en bij laag vol dat het beter is dan zij zeggen.
58f Het Paasoproerfeuilleton, aflevering 06 Op een vraag van Visser leggen de bedelaars uit waarom er die ochtend en de vorige avond oproer geweest is. Ze hebben drie dagen gortsoep gehad verleden week en rond de paasdagen was de winkel steeds gesloten zodat ze geen brood konden kopen. Visser vraagt zich af of er die avond weer ongeregeldheden zullen komen.
58g Het Paasoproerfeuilleton, aflevering 07 Visser vat die avond post bij winkelier Albertus de Jager, want hij weet dat na het werk iedereen daar langs komt. Hij vraagt bezoekers of er klachten zijn en hij legt uit hoe alles werkt met gewichten, de schaalhouder en de toelevering van producten. Dan gaat hij quasi-nonchalant wat over het terrein lopen.
59a Het Paasoproerfeuilleton, aflevering 08 Het is rond half acht als de bedelaars Visser wensen te spreken. Ze leggen uit dat ze te weinig voedsel krijgen om hun werk goed te doen. Volgens Visser is dat niet waar. Hij ziet er geen been in om adjunct-directeur Jacob Kluvers publiekelijk af te vallen wegens diens eerdere toegeeflijkheid.
59b Het Paasoproerfeuilleton, aflevering 09 Visser legt de bedelaars uit dat ze volgens het reglement geen honger kunnen hebben en als hij er genoeg van heeft, stuurt hij ze naar bed. Waaraan ze met een 'Mijn Heer Uw Dienaar, slaapt wel’ voldoen. De opstand lijkt geheel ten einde.
59c Het Paasoproerfeuilleton, aflevering 10 Als Wouter Visser in Den Haag rapporteert aan de permanente commissie breekt daar de pleuris uit. Ze roepen directeur Jan van Konijnenburg terug van verlof, ze sturen Wouter Visser terug naar Veenhuizen en ze stellen Coenraad Hulst, adjunct-directeur van de vrije koloniën aan als tijdelijk hoofd van het tweede gesticht te Veenhuizen.
59d Het Paasoproerfeuilleton, aflevering 11 Ook Johannes Thonhäuser bereidt zich voor. Hij bestelt twee duizend patronen en twee honderd vuurstenen. Zodra Visser terug is moet hij optreden tegen de bedelaarskolonisten Dirk Volmers, die met zijn eten gooit, en Hermanus of Hendrikus van Duin, die probeert te voorkomen dat Volmers wordt opgepakt.
59e Het Paasoproerfeuilleton, aflevering 12 Er komen tal van personeels-maatregelen. Jacob Kluvers wordt ontslagen en Hendrik Engelbrecht wordt in zijn plaats aangenomen. Abraham Ente wordt gedegradeerd, zijn positie gaat naar Cornelis Wilhelmus Rensing.
59f Het Paasoproerfeuilleton, aflevering 13 en slot Directeur Jan van Konijnenburg schrijft over het paasoproer in zijn artikel voor het maandblad Vriend des Vaderlands, maar dat gedeelte wordt tegengehouden, het komt er niet in. De Maatschappij van Weldadigheid heeft dit oproer altijd stil gehouden. Tot dit feuilleton dan.
60 Ter verkwikking der zieken
Over ruzie van de koloniën met leveranciers. Berucht is Ter Spill uit Groningen, ook Thomas Ainsworth laat zich soms horen en verder gaat het hier over twee wijnhandelaren, de firma Doyer en Prumers uit Zwolle, die hun orders aan de Ommerschans zijn kwijtgeraakt aan de heren Trens en Schaepman, en die daar heel boos over zijn.
61 De tekenaar
De tekenaar van de bekende plaatjes van Willemsoord en de gestichten in Veenhuizen is geïdentificeerd. Hendrik van Geelen, opgenomen als bedelaarskolonist in Veenhuizen, waar hij ook zal overlijden met op de akte de vermelding 'teekenmeester'. 
62 Experimenteren
Maart 1846 wordt er in de koloniën weer heel wat afgeëxperimenteerd. Zo wordt er een proef genomen met het verbouwen van tabak in de vrije koloniën, gaat het over een melk-weger op de Ommerschans en wordt in Veenhuizen als variant op het aardappelbrood nu ‘boonen brood’ van paardebonen gebakken.
63 Als het u weledele wist, souw het seker niet gebeuren
Een anonieme bedelaarskolonist klaagt na zijn ontslag dat de zaalopzieners de bedelaars uitbuiten en er handel door anderen op de zalen gedreven wordt. Directeur Van Konijnenburg zoekt het uit, gelooft het wel en gaat een tijdje tierend door de Ommerschans. Vooral de winkelier moet het ontgelden omdat hij geen kleinere verpakkingen dan 2 1/2 ons tabak verkoopt.
64 De gelegenheid om zijn lusten aan haar te kunnen voldoen
De bedelaarskolonist Pieter Wendelgelt klaagt na zijn ontslag in een brief juni 1844 over wijkmeester Van Lemel en over onzedelijke praktijken in Veenhuizen-2 en vooral in het 'waschhuis'. Het is niet waar. Zijn verkering Maria van Elteren had het uitgemaakt en Van Lemel, onderdirecteur Gerard Johannes Hendriks en brigadier-veldwachter De Vries hebben haar tegen Wendelgelt beschermd.
65 Medische kwesties-1
Over de gezondheidszorg in de koloniën, beginnend met de onterechte zuinigheid van Johannes van den Bosch, dan de uitvinding van het ziekenfonds door de Maatschappij, en de arts Johannes Schünlau die januari 1842 begint over een ‘zeer belangrijk ongeluk’ bij de ‘rogmolen’. Zie volgende stukje.
66 Medische kwesties, vervolg
Eerst de geschiedenis van de molen in Veenhuizen en molenbaas die vanaf februari 1833 er de scepter zwaait. Dan het ongeluk, waarvan de toch al invalide molenaarszoon Hendrik het slachtoffer is. Eindigend op de open vraag of diens arm nu wel of niet geamputeerd is.
67 Jean Pierre Vaubaillon, deel 1
Jean Pierre Vaubaillon komt de kolonie in met zijn stiefvader de militaire veteraan Pieter Pollet, gaat naar het Guyot-instituut voor doofstommen in Groningen en vraagt eind 1846 op de kolonie terug te mogen komen. Eerst als ingedeelde bij kolonist Dirk van Hoogmoed, dan bij diverse andere kolonisten en samen met Cornelis Nobbe doet hij het schilderwerk op de vrije kolonie. Zie volgende stukje:
68 Jean Pierre Vaubaillon, deel 2: Ik wil naar de Noordamerika!
Na zijn vertrek keert hij al snel weer terug. Hij logeert onder andere bij de kolonist Hendrik Martens van de Boom, want die is inmiddels met zijn zus getrouwd. Hij wil dan emigreren, maar dat gaat blijkbaar niet door. In later jaren blijkt hij het goed te doen als 'verwer' te Smilde.
69a Liefde in het bedelaarsgesticht, deel 4a: de doofstomme klompenmaker
Over de doofstomme bedelaarskolonist N.N. die in de kolonie bezig is het klompenmaken te leren en die trouwplannen heeft met de bedelaarskoloniste Maria Hendrika Nederhoed. Maar het ministerie van Binnenlandse Zaken vraagt zich af hoe een doofstomme duidelijk moet maken dat hij wil trouwen? Zie volgende stukje:
69b Liefde in het bedelaarsgesticht, deel 4b: het spreken op de vingers
Uiteindelijk komt er een einde aan de betutteling en mag N.N. in maart 1835 het bedelaarsgesticht verlaten. Blijkbaar wordt het hem toch niet met Maria Hendrika Nederhoed. Zij trouwt uiteindelijk met een ander en N.N. keert later terug als bedelaar en blijkt dan Johannes Ham te heten.
70a Het godsdienststrijdfeuilleton, aflevering 1: Jan Kiesling
Jan Kiesling is een weduwnaar van midden veertig die in november 1842 in de kolonie Veenhuizen aankomt met een hele rits kinderen. Ze komen uit Zijpe in Noord-Holland en zijn katholiek. Maar januari 1845 blaast Jan Kiesling iedereen van de sokken met de melding dat hij wil overgaan tot het hervormde geloof!
70b Het godsdienststrijdfeuilleton, aflevering 2: Getrouw aan de belofte jegens zijne onvergetelijke moeder
Jan Kiesling komt dan eerst bij dominee Van Rinteln en na diens dood bij dominee Jansen. Die zullen net zo happig op zo'n overstap zijn als dominee Campagne van de Ommerschans, want die heeft bijvoorbeeld de bedelaarskolonist Marinus Bernardus van Dinter al helpen overstappen.
70c Het godsdienststrijdfeuilleton, aflevering 3: Gij hebt veel te slecht geleefd
En dominee Campagne heeft ook Albert Joseph Kraandijk van het katholicisme tot het protestantisme gebracht evenals de helemaal rooms opgevoede Johanna Makkee, dus de dominee heeft het seizoen met 3-0 gewonnen!
71a Het godsdienststrijdfeuilleton, aflevering 4: Luid gejouw en getier en steentjes gooien
Jan Kiesling krijgt bij zijn voorgenomen bekering tegenvuur, van de pastoor en de kaplaan en van de roomse zaalopzieners Bernard Nijman en Meijer, en vooral zijn kinderen - en met name de twee oudste zoons - hebben erg onder het katholieke tegenvuur te lijden.
71b Het godsdienststrijdfeuilleton, aflevering 5: De tweede helft van het contract van 16 en 19 juni 1826
Die zoons, Antonius en Willem Kiesling, hebben er zo onder te lijden dat ze zich in wanhoop wenden tot de katholieke geestelijkheid. Maar dat hadden ze beter niet kunnen doen.
71c Het godsdienststrijdfeuilleton, aflevering 6: Na de cathegisatie
De twee jongens lopen van de kolonie weg. Na een paar dagen worden ze bij Vilsteren opgepakt en naar Veenhuizen teruggebracht. En als adjunct-directeur Jannes Poelman en onderdirecteur Augustinus Mattheus Jacobus Textor hen ondervragen, blijkt dat de katholieke geestelijkheid bij hun vlucht betrokken was!
72a Het godsdienststrijdfeuilleton, aflevering 7: Zulk een dwazen ijver
Die informatie maakt iedereen op de kolonie nogal onrustig. Poelman en Textor schuiven de hete aardappel door naar directeur Jan van Konijnenburg en die stuurt hem dan weer naar de landelijke leiding, de permanente commissie.
72b Het godsdienststrijdfeuilleton, aflevering 8: Zoodanige teregtwijzing
Over de dominees in de permanente commissie: Paulus van Hemert, Johannes Sluiter en nu Gerrit Ruitenschild (toekomstig predikant voor de koninklijke familie). Die laatste gaat de minister voor de RK eredienst een boze brief schrijven.
72c Het godsdienststrijdfeuilleton, aflevering 9: Volstrektelijk tegengesproken
De 'Staatsraad belast met de directie van het Ministerie voor de Zaken der R. K. Eeredienst' laat natuurlijk niet over zich lopen. De pastoor en kapelaan ontkennen categorisch en er zouden tal van belemmeringen voor de katholieken in Veenhuizen zijn.
73a Het godsdienststrijdfeuilleton, aflevering 10: Vertrouwelijk
De Maatschappij laat het helemaal uitzoeken. Vertrouwelijke brieven gaan over en weer. Wisten de pastoor en de kapelaan meer van de ontvluchtingsplannen van de jongens? Ja! Er is schriftelijk bewijs!
73b Het godsdienststrijdfeuilleton, aflevering 11: De reiswijzer
In het 'Godsdienstig Onderwijs-boekje' van een van de jongens hebben pastoor en kapelaan een reisroute voor ze uitgestippeld. Hoe ze bij hun vlucht moeten lopen en bij welke katholieken ze onderweg kunnen aankloppen.
73c Het godsdienststrijdfeuilleton, aflevering 12 en slot: De reiswijzer vervolg
Ook bij welke katholieke geestelijken ze kunnen onderduiken, 'den WelEerw. Heer Dijkhuizen te Vilsteren' en daarna op 'de Hohenhorst bij den WelE.Heer Tempelman'. Met deze papieren als hard bewijs kan de Maatschappij lekker uithalen tegenover de katholieken. Maar toch zal nooit iemand zijn ongelijk toegeven.
74 Post-varia -4
Aegidius en Leo Brenninkmeijer wonen in Dedemsvaart en drijven onder de naam van hun oudere broers Clemens en August Brenninkmeijer (C&A) handel met kolonisten in de Ommerschans, Wilhelm Hendrikus Bijlaart vraagt vanuit de vrije kolonie Wilhelminaoord zijn broer te schrijven aan 'de parremerente comiesie' want hij is juli 1846 veroordeeld tot de strafkolonie.
75 Post varia - 5
Schoolonderwijzer Haaije Hoogstra zou gemeenzame omgang hebben met Elisabeth Smies, vrouw van arbeiderskolonist Dirk Wiemes. Volgens de bedelaarskolonist Louis Lolkema, die daarna allerlei verwijten krijgt. En de onderbrigadier van de schans, Roelof Coenraads Smit, heeft geen plezier meer in zijn werk sinds onderdirecteur Jan Frederik Krieger is opgevolgd door Pieter van Roon.
76 Het meest opvallend
Over bedelaarskoloniste Johanna Catharina Gelten, over de boekhouder van de Ommerschans Jan Hendrik Staus en Nederland in de eerste helft van de negentiende eeuw als een onvervalste standenmaatschappij.

Familie van je?

Daarna vond op hetzelfde platform van 15 juni 2018 tot 16 juli 2019 het project Familie van je? plaats. De inschrijfregisters van het bedelaarsgesticht op de Ommerschans van 1822 tot en met 1859 zijn ingescand en die 10.264 scans werden door 457 vrijwilligers geïndexeerd. De namen van die bedelaars staan nu in de genealogische database van het Drents Archief en in de database alle kolonisten.
Ook voor dit project schreef ik elke week een column, hieronder een overzicht van die stukjes.

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48


49


50


51


52


53


54


55


55b


56


57


58a


58b

58c

58d

58e

58f

58g

59a

59b

59c

59d

59e

59f

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69a

69b

70a

70b

70c

71a

71b

71c

72a

72b

72c

73a

73b

73c

74

75

76