Gerrit Jan van den Toorn

Ouders maken zich zorgen over de zware schooltassen die hun kinderen met zich mee zeulen. En terecht: in het onderzoek dat IVA Tilburg (Universiteit Tilburg) verleden jaar heeft uitgevoerd wogen de tassen gemiddeld zes en halve kilo, de zwaarste tas was bijna twaalf kilo. Het probleem van de zware schooltas wordt op scholen voor voortgezet onderwijs wel (h)erkend, maar er worden te weinig maatregelen genomen om deze te voorkomen.

De zware boekentassen van leerlingen in het voortgezet onderwijs staan al langer in de belangstelling. In 1998 is naar aanleiding van protesten van ouders, leerlingen en scholen de 'commissie Boekentas' ingesteld. Deze commissie heeft destijds een aantal tips geformuleerd om het gewicht van de schooltas te doen verminderen, maar de tassen bleven onverminderd zwaar.
Om inzicht te krijgen in het beleid van scholen ten aanzien van de schooltassenproblematiek heeft IVA Tilburg onder andere interviews gehouden met schoolleiders in het voortgezet onderwijs. Tevens zijn gesprekken met docenten gevoerd en workshops voor leerlingen georganiseerd.
Om een zo breed mogelijk beeld te krijgen van de problematiek, mogelijke oplossingen en het beleid van scholen is gekozen om scholen met een verschillende functie te benaderen. In totaal hebben vier scholen deelgenomen aan het onderzoek; drie scholen zijn gesitueerd in de stad, één school ligt in een dorp. Twee scholen zijn zogenaamde 'streekscholen'; deze scholen worden vooral bevolkt door leerlingen die vaak ver moeten fietsen of met het openbaar vervoer naar school komen. De derde school vervult een buurtfunctie en wordt gekenmerkt door een relatief hoog percentage allochtone leerlingen; de laatste school vervult geen bijzondere functie en kent een doorsnee populatie.

Aanbevelingen
Uit de gesprekken met de schoolleiding en de docenten blijkt dat de tips die de commissie Boekentas destijds had geformuleerd niet makkelijk toepasbaar zijn op de scholen. Veel aanbevelingen stuiten op onderwijs- inhoudelijke, organisatorische of financiële barrières. Op de meeste scholen wordt geen actief schooltassenbeleid gevoerd.
Het is van belang te noemen dat op een van de scholen de kluisjes zeer intensief werden gebruikt. De tassen van deze leerlingen hadden ook steeds de meest lichte gewichten!
Enkele van de aanbevelingen die het IVA Tilburg aan de scholen heeft gedaan zijn de volgende: 
- Stel kluisjes beschikbaar en geef leerlingen voorlichting over het gebruik ervan.
- Geef voorlichting over een goede schooltas, en begin daarmee in groep 8 van het basisonderwijs;
- Geef expliciet aan welke boeken leerlingen niet mee naar school moeten nemen en welke wel;
- Maak meer gebruik van ict, laat leerlingen opdrachten achter de computer maken;
- Geef leerlingen de gelegenheid om hun huiswerk op school te maken.

Dragen en tillen
Wekman-docente Janneke Kelder (lichamelijke opvoeding, verzorging) besteedt ieder schooljaar aandacht aan de til- en draagtechnieken van schooltassen. Een van de belangrijke zaken is het dragen van de rugtas. De rugtas dient hoog gedragen te worden en niet zoals velen doen ergens op de kont! Hoe lager, hoe "cooler" nietwaar...? FOUT!
Verdere tips:
- Draag de rugtas over beide schouders, symmetrisch (dus niet over één schouder).
- Draag de tas zo min mogelijk. Tijdens de fietstocht moet hij op de bagagedrager (of in de fietstas) vervoerd worden. Zet hem zoveel mogelijk op de grond. Laat hem in de pauze op de grond staan.
- Til altijd met gebogen knieën en een rechte rug. Het beste is dat je een zware rugtas eerst op de tafel zet en daarna op de rug tilt.
- Gebruik bij voorkeur een tas met twee verstelbare banden zodat de tas niet te laag hangt en tegen je rug rust.

Daarnaast zijn er een aantal tips om de tas niet zwaarder te maken dan absoluut nodig:
- Scheur werkboeken uiteen in hoofdstukken zodat je niet het hele werkboek maar slechts één hoofdstuk hoeft mee te dragen.
- Neem geen overbodige dingen mee.
- Let bij de aanschaf van schooltas, agenda, schrijfartikelen, etui, enzovoort ook op het gewicht. Koop dus liever geen dikke agenda.
- Als je een kluisje hebt, gebruik dat dan goed. Je kunt er boeken achterlaten die je thuis niet nodig hebt. Je kunt aan het begin van de dag de boeken er stallen die je pas later op de dag nodig hebt.
 

Chris Glerum

Wat zeggen de artsen over het boekentasprobleem? Welke schade ondervinden die prille brugklasserruggetjes, die nog verre van volgroeid zijn en nog volop in ontwikkeling? We vroegen het aan enkele artsen en... kregen geen antwoord.

Hoewel een tas van bijna tien kilo bij een leerlingetje van 40 kilo bijna pijn doet aan je voorstellingsvermogen, is er vreemd genoeg geen enkel hard medisch materiaal. "Dat komt omdat zoiets alleen vastgesteld kan worden in langetermijnonderzoek, over een lange reeks van jaren dus," meldt een onderzoek van eind vorig jaar.
"Er is geen bewijs dat een zware tas tot onvolgroeide of scheefgegroeide ruggetjes leidt," aldus een kinderarts van het ziekenhuis te Amersfoort.
Het gebrek aan onderzoeksmateriaal is er ook de reden van dat de overheidswerkgroep een paar jaar geleden geen harde normen heeft durven vaststellen. Die 'commissie Boekentas' veronderstelde wel dat het dragen van zware tassen klachten veroorzaakt voor nek, rug en schouders, maar kon geen onderzoek vinden dat dat bevestigde.
Sommige artsen vinden het wel degelijk van belang dat er goed op wordt gelet. Een arts te Selwerd: "Nee, ik heb in mijn praktijk geen voorbeelden van medische gevolgen. Maar het is heel goed dat jullie je er mee bezig houden."
Een andere arts denkt echter dat "het kind het op zich wel moet kunnen hebben. Medisch gezien zou ik me er meer druk over maken of mijn kind wel aan sport doet zodat dat lijf zich een beetje stevig ontwikkelt." 
Volgens deze arts gaat het misschien eerder om onveiligheid dan om schadelijkheid: "Iets anders is of het onveilige situaties met zich mee kan brengen, bijvoorbeeld in het verkeer. Een licht kind met een zware tas kan gemakkelijk uit evenwicht raken."
Op zich is men het er wel over eens dat ergonomisch gesproken het gewicht niet meer dan 10 procent van het eigen lichaamsgewicht zou moeten bedragen, maar dat is een vrij willekeurige en ideale norm. Het wil nog niet zeggen dat meer dan tien procent ook echt schadelijk zou zijn.
Al met al dus geen harde medische gegevens en omdat we niet willen dat pas over tien jaar wordt aangetoond dat het tóch schadelijk was, zou meer onderzoek op dit punt gedaan moeten worden. Anders blijft het zoals het dagblad De Stem in 1997 meende: "Het zou best wel eens kunnen zijn dat we in Nederland meer weten over het liefdesleven van de mossel dan over negatieve effecten van zware schooltassen."

Gerrit Jan van den Toorn en Wil Schackmann

Nauwelijks was de vorige ouderkrant verschenen met twee vlammende artikelen over de veel te zware tassen van leerlingen, of schoolboeken- producent Wolters-Noordhoff deed een persbericht uitgaan met de titel "Boekentas scholier kan helft lichter". Er zit dus enige beweging in het onderwerp, maar nog lang niet genoeg. Deze keer vooral aandacht voor wat ouders eraan kunnen doen.

Maar eerst Wolters-Nordhoff. 'Literatuuronderzoek,' meldt het persbericht, 'heeft aangetoond dat het gewicht van de boeken maximaal 10% van het lichaamsgewicht van de leerlingen kan zijn'. En een ander citaat uit dezelfde bron: 'Fysiotherapeuten wijzen er al jaren op dat de schooltassen een te zware belasting zijn voor jongeren.'
O, denken wij, is dat zo?? En dat weet Wolters-Noordhoff al jaren?? Dat betekent dus dat Wolters-Noordhoff al evenzovele jaren zeer welbewust niets ondernomen heeft en geld is blijven verdienen over (letterlijk:) de ruggen van onze kinderen. De oplossing waar men nu mee komt, had al lang gekund: een lesboek wordt opgesplitst in twee halfjaar-delen, zodat er steeds maar een 'half boek' meegesjouwd hoeft te worden.
Dat hoeft, aldus het bedrijf, niet veel extra te kosten. In de verkoop-brief die prompt na het persbericht aan de directies van scholen gestuurd werd, schrijft men dat de kosten acht procent hoger zullen liggen dan nu. Dat is toch wel pittig. Wij denken dat een oplossing zoals die in Frankrijk gekozen is, waarbij de boeken op ultralicht dundruk papier gedrukt worden, goedkoper is.
Maar tot zover de actualiteit en verder de vraag wat ouders eraan kunnen bijdragen om boekentassen lichter te maken en om de schade van zware boekentassen zoveel mogelijk te beperken. Een opsomming:

- Zorg voor een goede tas die op de rug gedragen kan worden. Een lichtgewicht maar toch stevige rugzak die in ieder geval verstelbare banden heeft.
- Die banden dienen zo ingesteld te worden dat de tas HOOG op de rug gedragen wordt en niet ergens op de kont rust.
- Laat de leerling de rugtas over beide schouders, symmetrisch (dus niet over één schouder) dragen.
- Een heupband zou het gewicht nog beter verdelen, maar zulke rugzakken zijn zeldzaam.
- Let bij de schoolaankopen als agenda, schrijfartikelen, etui, ook op het gewicht.
- Informeer zo nu en dan naar de meegenomen inhoud van de tas. Voorkomen moet worden dat de leerling boeken meeneemt die die dag niet nodig zijn.
- Informeer ook of er geen paperassen meegesjouwd worden (bijvoorbeeld oude proefwerken) die niet elke dag nodig zijn.
- Waarschuw de leerling tegen de verleiding om zaken in de tas te stoppen die voor school niet nodig zijn.
- Laat de leerling de tas achter op de bagagedrager (of in een fietstas) van de fiets meenemen naar en van school en NIET op de rug.
- Dring er bij de schoolleiding op aan dat er voor alle leerlingen een kluisje komt.
- Als de leerling een kluisje heeft, moet die geadviseerd worden hoe dat kluisje zo goed mogelijk te gebruiken. Bijvoorbeeld door aan het begin van de dag de boeken erin te stoppen die pas aan het eind van de dag nodig zijn. Ook kunnen bijvoorbeeld zware gymschoenen in het kluisje achterblijven tot de volgende gymles.
- Wijs de leerling erop dat werkboeken per hoofdstuk uit elkaar gescheurd kunnen worden zodat niet steeds het hele werkboek meegenomen hoeft te worden.
- Adviseer de leerling de tas zo min mogelijk te dragen. Als die hem een tijdje op de grond kan laten staan (bijvoorbeeld in pauzes) moet die dat zeker doen.
- Vertel de leerling dat hij de tas altijd moet optillen met gebogen knieën en een rechte rug, zodat de tilkracht vooral uit de benen komt. Het beste is dat een zware rugtas eerst op de tafel wordt gezet en daarna op de rug getild.

Natuurlijk klinkt dit allemaal makkelijker dan het is, want middelbare scholieren laten zich niet zo makkelijk de wet voorschrijven. Maar misschien kan de leerling worden overtuigd met verhalen over de onaangenaamheden van rugklachten. Binnen onze (de ouders) generatie komt dat zo vaak voor dat gruwelverhalen uit ieders kennissenvoorraad leverbaar moeten zijn. Volgende keer gaan we verder over meer structurele maatregelen tegen te zware boekentassen.