We hadden gewoon niet de zeventien moeten nemen.
   Da's achteraf gepraat en dat is altijd makkelijk, maar toch... We hadden wijzer moeten zijn en de één in plaats van de zeventien moeten nemen.






Er zijn twee manieren om vanaf het station naar de Brederodestraat te reizen. Je kunt met lijn één gaan en dan moet je vanaf de halte een stukje in noordelijke richting lopen of je pakt tram nummer zeventien. Die stopt bij de Jan Pieter Heijestraat, die iedereen voor het gemak de Jan-Piet noemt, en vandaar loop je een paar straten naar het zuiden om thuis te komen.
   En komt het hoe het komt, met die zeventien is altijd wat. Vraag me niet waarom, het is zo. Iedereen die wel eens vanaf het station naar de Brederodestraat is gereisd en daarbij abusievelijk de zeventien heeft genomen, zal u uit eigen ervaring bevestigen: met die zeventien is altijd wat.
   We hadden dus verstandig moeten zijn en in de één moeten stappen, maar ja...






We waren chagrijnig de trein uit gevallen, chagrijnig het station doorgehobbeld en chagrijnig naar de halte gelopen. Daar gingen we chagrijnig om ons heen staan kijken.
   Er stond op dat moment geen wagen van lijn één. "De één-en zijn zeker op," kankerde ome Sjoerd bij wijze van grapje. "En ik had nog zo gezegd dat ze d'r zuinig mee moesten doen..." Ome Sjoerd is mijn overbuurman, hij woont op nummer drieënzestig één-hoog, een grote, ietwat te dikke vent van rond de veertig, die vroeger in de bouw heeft gezeten, maar nu van de WAO moet zien rond te komen.
   "'t Houdt ook op met zachtjes regenen," constateerde Jaap Gijssers. Het leek inderdaad of een nieuwe wolkbreuk in aantocht was en daarom stegen we in de zeventien. Al hadden we dus beter moeten weten.
   "Ga maar lekker zitten, ouwetje," zeiden mijn benedenbuurtjes tegen elkaar. We hadden vandaag ook de senioren meegenomen. Alles bij elkaar waren we met een stuk of twintig straatbewoners, grotendeels de bekende kliek van rondom de oneven nummers vijfenzestig en het blok daar tegenover. Bijna allemaal kerels, behalve mijn benedenbuurvrouw, Kitty en tante Bets. Mijn hoogsteigen Jacky was er niet bij want die houdt niet van voetbal. Bovendien had de vroedvrouw haar elke inspanning verboden.
   Jaap Gijssers nam achter mij plaats, ondertussen proberend een kriebelhoestje kwijt te raken. Daar heeft hij de laatste tijd vaak last van. Hij rookt ook te veel, maar dat is misschien te verklaren doordat hij vroeger jarenlang een sigarenzaakje op de Overtoom heeft gedreven.
   "Ze hebben er tóch nog eentje kunnen vinden," wees hij toen hij uitgehoest was. Een paar haltes verder was lijn één gearriveerd. We wilden gaan staan om over te stappen, maar die één reed al weer weg. We bleven dus zitten.
   Vijf minuten later stopte er opnieuw een één en toen die - na snel passagiers ingenomen te hebben - er meteen weer van tussen ging, stonden we met die zeventien nog steeds stil. Daar werd dat chagrijn ook niet beter van.
   "Ga jij eens kijken of die bestuurder nog leeft," bromde ome Sjoerd tegen zijn dochter.
   Kitty, want zo heet de dochter van ome Sjoerd en tante Bets, liep naar voren. Ze is zestien en verreweg het leukste dat er in de Brederodestraat en omgeving rondloopt. Ze verkeert momenteel in de nadagen van haar punk-periode, wat inhoudt dat haar kuif nog recht overeind staat, maar ze er wel gewoon een truitje en een broek onder draagt.
   Ze boog zich de chauffeurscabine in. Daarna wendde ze zich onthutst tot ons: "Hij sláápt!"
   "Dan moet je hem wakker maken," was de logische reactie van haar vader.
   De beheerder van de fietsenstalling in de straat hadden we ook bij ons en die nam deze actie voor zijn rekening. "Laatste ronde!" riep hij door de tram.
   "Wat, wat?" kwam de chauffeur bij bewustzijn.
   "We wilden naar de Jan-Piet," maakte Kitty duidelijk.
   "O ja?" De chauffeur rekte zich eerst uit alvorens antwoord te geven. "Dan moet je míj niet hebben."
   "Wat is dat nou," protesteerde ome Sjoerd, "dit is toch de zeventien?"
   "Dit," verbeterde de bestuurder, "is de wachttram. De halte van de zeventien is verplaatst naar daar." Hij maakte een gebaar naar een tiental meters verderop. Daarvandaan hadden we al eerder trams zien wegrijden en nu stond er één eenzame gele dertigtonner. "D'r staat er net eentje," voegde de chauffeur toe, waarna hij meende voor vandaag genoeg aan zijn voorlichtende taak gedaan te hebben en weer onderuit zakte om de broodnodige rustperiode tussen het zware werk in te lassen. Maar we waren nog niet met hem klaar.
   "Had je dat niet kunnen zeggen toen we instapten?" verweet Jaap Gijssers hem. "In plaats van daar een potje zitten meuren?"
   "Mwaah," weerde de chauffeur af.
   "Ja," kwam ome Sjoerd erbij staan, "in plaats van ons een half uur voor joker in de tram te laten zitten."
   Dat was ongeveer vierentwintigeneenhalve minuut overdreven, maar desondanks begon tante Bets heftig 'zo is het' te knikken en ergens achter mij hoorde ik ook bijval.
   De reservechauffeur voelde zich niet aangesproken. "Bij klachten wende men zich tot de centrale dienstleiding," declameerde hij. "En anders had je de auto moeten nemen."
   Kom nou zeg. Wat is dat nu voor een kul? Hoe kun je nu van de steun een auto hebben rijden? We begonnen te sputteren. Hij zag aankomen dat wij in discussie wilden treden en gebaarde naar de gereedstaande zeventien. "Die wagen gaat zó weg."
   Als er nu ook nog een tram voor onze neus zou wegrijden, dan waren de rapen helemaal gaar, dus we lieten het erbij. We merkten dat Willum ook in slaap gesukkeld was en die moest gewekt voordat we stilletjes naar buiten dromden. Al kon Jaap Gijssers niet nalaten om bij het passeren van de chauffeur nog 'openbaar veevervoerder' tegen hem te mompelen.

Dat sloeg niet eens zozeer op de bestuurder in kwestie, als wel op het halve etmaal dat we in die publieke voorziening doorgebracht hadden. We waren deze zaterdag naar Schaverhorn geweest. Daar hadden we nog nooit van gehoord, maar bij navraag op het station was gebleken dat het echt bestond en zelfs bereikbaar met het openbaar vervoer. Dat laatste was betrekkelijk. Zacht gezegd. Heel zacht gezegd.
   We hadden eerst een half weekinkomen uitgegeven aan een trein die ons tot buiten de bebouwde kom bracht. Daar ben je als openbaar-vervoergebruiker helemaal aan de wilde beesten overgeleverd. Op de ritinformatie bij de haltepalen zijn ze aan het bezuinigen geslagen, maar in een hokje troffen we een daar gestationeerde streekvervoerder aan wie we de weg konden vragen. "Schaverhorn? Oei-oei-oei," zei die.
   Daarna ging hij uitpluizen hoe - met behulp van de lijnen die nog wel bestonden - zo dicht mogelijk bij onze bestemming te geraken. Hoe het precies ging zou ik niet eens kunnen navertellen, maar ik weet wel dat we een stuk of drie streekbussen van binnen zagen en dat ons langzamerhand kapitalen aan strippen de zak uit vlogen.
   Uiteindelijk stonden we op een halte bij een kerkje te wachten op de drieëntwintig, waarvan we - hadden we begrepen - de S-route moesten hebben. Er werd gemord, want de wedstrijd moest onderhand ruimschoots begonnen zijn. "Als Kuyper nog eens wat weet..." verwoordde Jaap Gijssers ons ongenoegen.
   Hij had er daarmee aan herinnerd dat we dit uitstapje niet helemaal uit vrije wil maakten. Er was een 'dringend beroep' op ons gedaan. Dat was gebeurd door Henk Kuyper, voorzitter annex secretaris - in moeilijke tijden annex penningmeester - van onze buurtvoetbal-vereniging SVW. De club verkeerde 'in nood'. Bij het komende 'vierpuntenduel' tegen de andere degradatie-kandidaat in Schaverhorn moest SVW minimaal gelijk spelen om ook volgend seizoen in de derde klasse afdeling West te mogen uitkomen. Kuyper rekende daarom op 'het publiek als twaalfde man'. Meerijden met de spelers kon niet, want 'met het oog op het belang van de wedstrijd' had 'de selectie' zich vrijdagavond teruggetrokken voor een 'trainingssessie' ("Hóe heet dat café?" had Gijssers gevraagd), zodat ze 'optimaal voorbereid' zaterdagmorgen al naar Schaverhorn konden reizen om 'te acclimatiseren'. Aan zijn woord-gebruik te merken had Kuyper liever een eredivisie-vereniging onder zijn hoede gehad.
   Het is en blijft echter onze buurtclub en zo kwam het dat we op een halte naast een kerkje stonden te kijken hoe uit de verte bus drieëntwintig op ons afreed.
   "Het terrein van de FC Schaverhorn, en snel," maande ome Sjoerd de chauffeur toen we instapten. Die dacht er anders over.
   Door het lange wachten waren de overstaprechten van onze kaartjes verlopen en als we mee wilden, dienden we ze nog een keer te laten afstempelen. We protesteerden furieus, want het is toch een soort van geld, die strippen. Maar of hij nu aardigheid had in stempelen, of aandelen bij het streekvervoer had, stempelen moest hij en stempelen zou hij.
   "Uitstappen voor de FC Schaverhorn," annonceerde hij een paar haltes verder.
   "Waar dan?" vroeg een straatgenoot zich af.
   "Daar," wees de chauffeur. Het enige dat we zagen was een lange polderweg met in de verte een paar bosjes. "Bij die bosjes," verduidelijkte hij. "Breng je ons niet even?" verbaasde ome Sjoerd zich. De chauffeur schudde gedecideerd van 'nee'.
   "Ik heb nu de V-route, dan sla ik hier linksaf. Rechtdoor ga ik tijdens de S-route, maar dat is alleen vóór en ná wedstrijden bij de FC Schaverhorn. En momenteel," hij tikte op zijn horloge, "is het niet vóór of ná, maar tijdens..."
   Zodat we - als we nog íets van de wedstrijd wilden meemaken - gedwongen waren die hele polderweg af te sjouwen tot bij de bosjes. Toen was het ook zachtjes gaan motregenen. Tussen twee shagjes door had Jaap Gijssers de vervoersproblematiek der lagerbetaalden in nogal krachtige bewoordingen geanalyseerd en iedereen had welgemoed met hem meegekankerd. Om begrij-pelijke redenen komen we er niet zo vaak uit en we hadden niet geweten dat het de laatste tijd zo erg geworden was. Ze breken in hoog tempo alles af wat nog iets is. Met één uitzondering: de zeventien. Dat is nooit iets geweest.

We waren intussen naar de andere tram gelopen en namen ondanks de regen de tijd om voorop te kijken. "'t Staat erop," mompelde tante Bets, toen we het grote cijfer 17 en de verlichte aanduiding van de eindbestemming in ogenschouw hadden genomen.
   Jaap Gijssers ging als eerste zitten, moest zien een nieuwe hoestbui te overleven, schraapte de keel en informeerde op luide toon: "Kan dat wel uit? Al die elektra voor zo weinig mensen?" Ik keek de tram in. Hij had gelijk, behalve wij zaten er maar een stuk of drie mensen. Blijkbaar was de reputatie van lijn zeventien onderhand genoegzaam bekend.
   Daarna gingen minuten voorbij. Trams kwamen aan en trams reden weer weg en wij stonden als enige stil. De beheerder van de fietsenstalling was naar de bestuurder toegelopen om te vragen of hij misschien in overweging zou willen nemen om eventueel in de loop van de dag wellicht een stukje te gaan rijden. De man had zich in zijn stoel omgedraaid en zwaaide met een papiertje vol getallen, zo te zien een voorgedrukt lijstje met de dienstregeling.
   "Dit," zei hij, "dit zijn de nieuwe roosters. Ik zou daar uren over kunnen praten..." Hij staarde even naar het papiertje in zijn hand, blijkbaar overwegend of hij dat zou doen of niet. "Tsjonge, wat zou ík lang over die roosters kunnen praten..." vervolgde hij, maar besloot toen dat dat voor een andere keer was. "Eigenlijk had ik al weg moeten zijn," vertelde hij.
   "Aha," zei de fietsenbeheerder.
   "Maar er vallen een paar ritten uit."
   "..."
   "Want er is een stremming geweest."
   "Zozo," zei de beheerder van de fietsenstalling. Uitein-delijk werd hem en ons duidelijk dat we nog twaalf minuten moesten wachten eer de gewijzigde dienst-regeling voorzag in het vertrek van de zeventien. "Tis toch wat ouwetje," mopperden mijn benedenbuurtjes. "Betaal je je goeie geld om stil te staan."
   "Waar zijn ze mee bezig?" filosofeerde een straat-genoot.
   "Waar zijn ze NIET mee bezig," overtroefde een ander hem.
   "Zijn we d'r?" schrok Willum wakker.
   "May I ask you a question, please?" Een nieuw ingestapte passagier, een man van een jaar of vijftig met een fototoestel om de nek, had tante Bets uitgekozen om te vragen of hij iets mocht vragen. Daarvoor moet je dus niet bij tante Bets zijn. Haar beheersing van het Nederlands is al een tikje problematisch, laat staan dat ze met buitenlands uit de voeten kan. "Huh?" zei ze. Tante Bets is de vrouw van ome Sjoerd, en de moeder van Kitty, en je kunt haar in grote lijnen net zo beschrijven als haar man. Niet dat ze in de bouw heeft gezeten natuurlijk, maar wel dat ze op Brederodestraat drieënzestig-één woont, rond de veertig is, nogal fors geschapen en in gezinsverband van de WAO moet rondkomen.
   Gelukkig heeft Jaap Gijssers vele jaren een sigarenzaakje op de Overtoom gedreven en dan leer je je in alle talen redden.
   "Yez," zei hij. "Go ahead and ask."
   Het bleek een toerist te zijn. Van over de oceaan, zo te horen. Hij kwam op de proppen met het bekende plattegrondje van de VVV en de vraag of this tram hem zou kunnen brengen naar the hotel waar de tourist information voor hem gebookt had en waar zijn luggage al moest staan. Het was weer die tijd van het jaar aan het worden. Achterin de tram zag ik nog twee gebronsde figuren met rugzakken staan.
   Jaap Gijssers zette het chagrijn van zich af om de man te helpen. 'Yez', de tram zou tot bijna op de stoep van het bedoelde hotel komen. Maar hij knoopte er voor de volgende keer alvast een waarschuwing aan vast. "Next time you better take the one. You must never again take the seventeen," drukte hij de toerist op het hart. "With the seventeen there is always what."

Na een zeer stief dozijntje minuten - we werden bekans onpasselijk van de lijnen één die verderop wegreden - rinkelde de chaffeur zijn bel, opende even de deuren om nog vier mannen binnen te laten en trok toen langzaam op.
   "Hèhè," zei ome Sjoerd op een manier dat het door de hele tram te horen was. Omdat niemand reageerde, wendde hij zich tot een van de pas ingestapte passagiers die in het middenstuk een staanplaats had gekozen.
   "Schandalig toch, dat je zo lang moet wachten eer dat ding überhaupt een keer gaat rijden," oordeelde ome Sjoerd in half-vragende vorm.
   "Ja," gaf de man ome Sjoerd gelijk. Om te vervolgen: "Mag ik dan nu uw plaatsbewijs even zien?"

"Ach nee, hè?" kreunden een paar straatgenoten.
   Het hadden van die keurige mannen geleken. Vier waren het en ze hadden zich over de hele tram verspreid. Chouaib is de jongste van ons gezelschap en die maakte een fraaie duik naar een automaat en wist te stempelen voordat een controleur bij hem was. Chouaib is dertien jaar en de oudste van Achmed, onze straat-Turk. Zijn vader interesseert zich alleen voor voetbal als Feherecerebebance (ofzoiets) meedoet en hij was er dus niet bij.
   "Dat gaat zomaar niet," zei die controleur tegen Chouaib, terwijl hij heel diep stond na te denken volgens welk artikel in het reglement het ook alweer niet zomaar ging. Uiteindelijk liet hij het erbij zitten, want in de rest van de tram was de buit vet genoeg.
   "Kennen jullie wel?" wendde mijn benedenbuurvrouw zich gekrenkt tot de controleurs.
   "Dat kan er ook nog wel bij, ouwetje," stelde haar man vast.
   Alleen tante Bets had geen problemen. Die heeft altijd een stapeltje strippenkaarten bij zich voor haar hele gezin. Waar ze het van doet, mag Joost weten.
   De rest zat met gebakken peren. We hebben het niet breed - we hebben het helemaal niet breed en vooral rond deze tijd niet. We trekken bijna allemaal van de sociale dienst en leefden op dat moment net halverwege twee betaaldata van dat instituut. Een hele maand kun je van zo'n bijstand natuurlijk nooit in leven blijven - hooguit twee weken, misschien drie als je zuinig doet. Vanaf halverwege ligt de hond in de pot en eigenlijk hadden we dan ook beter thuis kunnen blijven vandaag. Na alle onkosten bij het streekvervoer hadden we het laatste stukje naar huis noodgedwongen beschouwd als 'service' van het vervoerbedrijf. Het vervoerbedrijf was het daar niet mee eens.
   "Ik moet hem toch ergens hebben," mompelde de beheerder van de fietsenstalling, voor de vijfde keer al zijn zakken bekloppend.
   "Rustig maar," suste de controleur die erbij stond, "ik wacht wel."
   "Weet je wat?" zei Jaap Gijssers tegen een andere controleur, die met het bonnenboekje in de aanslag voor hem was komen staan. "Stuur maar een rekening."
  "Daarnet had ik hem nog," zei de beheerder van de fietsenstalling, die langzamerhand moeie handen kreeg van het afvoelen van zijn zakken.
   "Tsssh," was het enige dat de controleur wist te zeggen.
   "Ik heet Hoogkamp," zei Jaap Gijssers. De mensen in zijn buurt knikten om te beamen dat Jaap Gijssers Hoogkamp heette. De chauffeur gooide roet in het eten. "Hé," zei hij, zich half in zijn stoel omdraaiend, "dat is toevallig. Ik ook. Ben jij familie van de Hoogkamps op de Hoofdweg?"
   "Eeh... ik... eh..." zei Jaap Gijssers, maar hij hing al. Af en toe kan hij bepaald gewiekst zijn, maar echt liegen is weer wat anders. Daarbij speelde natuurlijk ook dat hij zelf wel wist dat hij fout zat. Er zijn gewoon regels. Zíj brengen ons naar de Jan-Piet en wíj betalen daarvoor. Dat zijn de regels. Ik zeg niet dat ze eerlijk zijn (helemaal niet), maar zo zijn ze, de regels. En als er geen regels zijn wordt het een rotsooitje, dus moeten er regels zijn. Schijnt het.
   "Goed," zei de controleur tegen Gijssers, "we proberen het nog een keer. Uw naam was...?"
   Ikzelf kan het ook niet. Met bloedend hart had ik inmiddels het geld afgedragen waarvan Jacky, ik en onze ongeborene de komende anderhalve week hadden moeten eten.
   "Zou ik hem dan toch verloren zijn?" vroeg de beheerder van de fietsenstalling zich hardop af, met knap gespeelde wanhoop in de stem.
   "Tsjonge," zei zijn controleur, op het proces-verbaal alvast tijd en plaats invullend. "Wat ongelukkig nou, hè?"
   De tram was voor de afwisseling stil gaan staan. De bestuurder wachtte tot zijn controlerende collega's alle inzittenden 'afgewerkt' hadden en pas toen reed hij langzaam naar de eerste halte. De controleurs, waar je bij wijze van spreken de briefjes bankpapier uit zag bulken, verlieten daar de tram.
   "Iedereen nog een prettig weekend," wensten ze de achterblijvers.
   "Waarvan?" vroeg de fietsenbeheerder terwijl hij zijn geplunderde portemonnaie weer opborg. En daarna luider naar de chauffeur: "Zouden we dan nu een keer naar de Jan-Piet gebracht kunnen worden?!?"

Daarna ging het drie haltes goed. Niet dat we opschoten (dat zou natuurlijk ook veel te veel gevraagd zijn), maar we tramden met een aanvaardbaar gangetje van het ene stoplicht naar het andere. Bij de vierde halte ging de kat de gordijnen weer in. Ome Sjoerd kwam in actie. "Wacht even," zei hij. "Die mevrouw moet ook mee."
   Hij was opgestaan, had op het knopje van de deur gedrukt en zich daarna geposteerd op de onderste tree van het trapje. Dat is een 'denkende trede' en zolang er gewicht op drukt, gaan de automatische deuren niet dicht. Met die honderdtachtig pond van ome Sjoerd er bovenop liet dat deurtje het wel uit zijn hoofd om dicht te gaan.
   Pas nu zagen we waarom die actie nodig was. Op de stoep, van de tramhalte gescheiden door een constante verkeersstroom, stond een oudere dame met twee grote boodschappentassen. Zo te zien wou ze graag met de zeventien mee, maar kon ze er niet komen vanwege het verkeer. Ome Sjoerd gebaarde naar haar dat ze moest oppassen met oversteken en dat hij de tram wel zolang voor haar zou vasthouden.
   De chauffeur was er minder van gecharmeerd. Hij keek in zijn spiegeltje wat er aan de hand was en greep de microfoon. "Wil die meneer daar van de treeplank afgaan? Dan kunnen we weer verder," riep hij om.
   Dat helpt dus niet. Ome Sjoerd stond op de treeplank of hij er van z'n leven niet meer vanaf zou gaan. "Die mevrouw moet ook mee," zei hij slechts.
   "D'r gaan nog meer trams vandaag. Die mevrouw kan de volgende pakken," meldde de chauffeur.
   Belachelijk argument. Wie de frequentie kent waarmee lijn zeventien rijdt (en dat moest hij als betrokkene toch weten), zou zich wel tien keer bedenken voor die op zo'n halte wortel ging schieten. Dan heb ik het alleen nog maar over de trams die van het station in de richting van de Jan-Piet gaan. Andersom schijnt er helemaal geen dienstregeling te zijn en vertrekken ze alleen als er toch niet genoeg chauffeurs in het wachthok overblijven om te klaverjassen. Zo op het eind van de zaterdagmiddag kun je het helemaal schudden, dus wat ons betreft was het een halszaak geworden: die mevrouw MOEST mee.
   De dame zelf begon aarzelende pogingen te doen de rijweg te betreden.
   "Kom nou mensen," probeerde de chauffeur weer. "We zijn al wat laat en zo loop ik steeds meer vertraging op."
   Ik voelde het chagrijn naar mijn stembanden omhoogborrelen, maar Jaap Gijssers was net even eerder. "Wat krijgen we nou? Eerst een uur op het station blijven staan, dan drie kwartier controleren en nou mopperen als we nog iemand mee willen nemen?" Het klokje van Jaap Gijssers is misschien niet helemaal correct, maar dat heb je als we in de contramine zijn.
   "Laat dat mensje even mee," pleitte mijn benedenbuurvrouw. Als het vervoerbedrijf zelf niet klant-vriendelijk was, dan deden wij het voor ze. Maar de bestuurder bleef ongevoelig en wendde zich weer tot ome Sjoerd. "Ja, meneer, óf u komt naar binnen óf u gaat naar buiten, maar u kunt daar niet blijven staan!"
   Zonder zich verder te bewegen, draaide ome Sjoerd zijn hoofd. Ik zag een beginnend glimlachje rond zijn lippen, alsof hij op deze opmerking gewacht had. Ik wist uit ervaring dat er nu iets zou komen dat op een kwinkslag leek.
   "Waarom kan dat niet?" vroeg ome Sjoerd. "Sta ik soms buitenspel?" Hij grijnsde over zijn hele gezicht. De chauffeur begreep er niets van, de rest van de tram ook niet, maar wij hadden door wat ome Sjoerd bedoelde en gaven allemaal een zwak lachje af. Bij ome Sjoerds grapjes honoreren wij vooral de goede bedoelingen.

Toen we eerder vanmiddag het terrein van de FC Schaverhorn bereikt hadden, waren we drijfnat en was de eerste helft net afgelopen. De stand, werd ons desgevraagd meegedeeld, was 0-0. Dat zag er dan tenminste een keertje goed uit.
   In afwachting van de tweede helft beklommen we met het legioen de tribune. Een overkapping had er niet afgekund, dus we stonden gewoon de hele rust in de regen. Wat we daarna zagen benam ons de adem.
   "Niet te geloven," stamelden ontdane straatgenoten. We hadden tot nu toe gedacht dat het 'Schaver' sloeg op de gelijknamige polder, maar dat bleek een misvatting.
   Elf tussen de mestoverschotten vandaan geplukte boerenknullen liepen daar een potje te rauzen dat het niet mooi meer was. Het speelveld was ook niet bijster - rond de middencirkel meenden we nog afdrukken van een melktank te zien - maar het was toch vooral de schonkige traptechniek van de tegenpartij waardoor de echt niet kinderachtige selectie van ons buurtteam opvallend vaak kermend tegen de grond sloeg. Halverwege waren ze er zelfs in geslaagd ("Ein böses Faul," zou de Duitse tv zeggen; "Nou- nou- nou," klaagden mijn benedenbuurtjes) onze gevreesde voorschopper Berend voor vijf minuten tegen de vlakte te krijgen. Iets waartoe we eigenlijk alleen een anti-tankkanon in staat hadden geacht.
   "Smeerlappen," had Kitty boos geroepen. Ze heeft een paar weken verkering met Berend gehad en al is dat al een hele tijd uit, het is toch nooit leuk om te zien dat je ex-verkering van de wereld geschopt wordt.
   Het kenmerk van de ware grote voetballer is dat hij net opgesprongen is wanneer de tegenstander probeert hem een botbreuk aan te doen. Maar SVW telt weinig echt grote voetballers en tien minuten voor tijd liep het hele elftal te hinken en te trekkebenen. In die situatie had de FC Schaverhorn het enige en beslissende doelpunt van de wedstrijd gemaakt.
   Eerlijk gezegd vond ik dat we er een beetje te ver van af stonden om het goed te kunnen zien, maar dat doelpunt, dát doelpunt, volgens de kenners - ome Sjoerd, Jaap Gijssers - dat doelpunt was hart-stik-ke bui-ten-spel... Dat doelpunt was wel zo ver-schrik-ke-lijk buitenspel... En dat hadden ze niet één keer gezegd, nee, dat hadden ze - globaal - tussen de vijftig en de zeventig keer gezegd. Niet alleen tijdens de resterende vijf minuten wedstrijd, waarin verder niets noemenswaardigs gebeurde, maar ook tijdens de terugtocht. Die begon even goed, want nadat Jaap Gijssers de omstanders had meegedeeld dat we hoopten nooit van ons leven meer in Schaverhorn te hoeven komen, bleek de drieëntwintig nu de S-route te rijden en voor de poort op ons te wachten. Alleen wilde dezelfde fanaat ons weer allemaal per se stempelen. Daarna had de thuisreis hetzelfde rampzalige verloop als de heenweg. De tifosi waren zo langzamerhand ook behoorlijk doorweekt en al met al waren we met elke kilometer die ons van Schaverhorn scheidde een stukje chagrijniger geworden. Ga je een keertje uit...

"Zo, geef maar aan, wijffie," zei ome Sjoerd. De dame met de boodschappentassen was ten langen leste gearriveerd en ome Sjoerd had een van haar tassen aangepakt en binnengezet, zodat ze makkelijker kon instappen. De chauffeur had de laatste minuut wijselijk zijn mond gehouden, maar als gezegd, we hádden een slecht humeur en louter om te pesten stapte ome Sjoerd in zijn volle glorie geheel uit de tram en riep met die oorverdovende stem van hem over straat: "Hier nog iemand die met de zeventien mee moet???"
   Twee fietsers knepen geschrokken in hun remmen, voorbijgangers hielden abrupt de pas in, maar niemand meldde dat hij graag nog met de zeventien mee wou en ome Sjoerd moest nu gaan oppassen, want die automatische deurtjes dreigden dicht te klappen en zouden hem dan buitensluiten, dus hij draaide zich snel om, maakte een kwiek sprongetje op de onderste tree en... zakte erdoorheen.

Het is niet netjes om te lachen als iemand valt, dus wendden we ons hoofd af toen we het deden.
   Ome Sjoerd was achterover gestruikeld en zat met zijn achterwerk op de halte. De blik waarmee hij naar de resten van het treetje keek hield het midden tussen verbaasd en dommig. Dat werkte nogal op de lachspieren van de mensen die hem vanuit de tram konden zien.
   "Van onderen," grinnikte Jaap Gijssers.
   "Zijn we d'r?" schrok Willum wakker van de hilariteit.
   De chauffeur had in de gaten gekregen dat ze zijn tram aan het slopen waren en kwam naar achteren gelopen. Tante Bets was hem voor. "Is mannie lekker bezig?" informeerde ze door de open deur naar buiten.
   Ome Sjoerd krabbelde overeind en bevoelde zijn stuitje, want dat scheen hij bij het neerkomen bezeerd te hebben.
   "Moet-ie dan een zoentje waar-ie zich pijn gedaan heeft?" zette tante Bets een kinderstemmetje op. We namen aan dat ze dat niet serieus bedoelde.
   "Nou, da's snugger," zei de trambestuurder die nu ter plekke gearriveerd was. "Hele tree naar god."
   Occhh, deed ome Sjoerd verontschuldigend. Hij bukte zich en we zagen dat de chaffeur overdreef. Zo'n tram is overal rondom vijf millimeter plaatstaal, dus dat treetje was nog heel. Het was alleen door het veren losgetrild van de bouten waarmee het vast had gezeten. Ome Sjoerd probeerde of hij het treetje met de hand weer vast kon zetten. Dat was volstrekt hopeloos en dat zag hij zelf ook wel, maar waarschijnlijk dacht hij dat het proberen op zich een goede indruk zou maken.
   "Jaja, kom nou maar binnen," zei de chauffeur die ome Sjoerds gepruts niet langer aan kon zien. "Dat wordt toch niks." Ome Sjoerd erkende dat. Met nog steeds iets verontschuldigends over zich klom hij aan boord, overhandigde de chauffeur het gesneuvelde treetje en ging weer op zijn stoel naast tante Bets zitten.
   "Jaja, dat komt ervan," zei de chauffeur die een klep bovenin geopend had, met een daarachter zittend hendeltje de deuren had gesloten en nu bezig was er een bordje met 'Defect' aan te hangen. Zijn humeur was verschrikkelijk vooruitgegaan sinds ome Sjoerd die smak gemaakt had.
   "Da's duur hoor, zo'n treetje," meldde hij nog, voordat hij checkte of het bordje goed hing en naar voren liep om verder te rijden.
   "Dat hoef ik toch niet te betalen," siste ome Sjoerd verontrust tegen Jaap Gijssers. Maar die dacht niet dat het geld ging kosten. We hadden vandaag, meende hij, meer dan voldoende bijgedragen. De bestuurder zou ook niet moeilijk gaan doen, want dat treetje was niet van hemzelf, maar van de Tram.
   Hij trok inderdaad gewoon weer op en wij gingen bedenken hoe we na dit intermezzo ons chagrijn terug konden krijgen. We hebben er natuurlijk alle reden voor en bovendien is het ergens ook wel een lekker gevoel om te hebben, chagrijn.

"Gas wordt volgende maand duurder," opende Jaap Gijssers. Dat werkt altijd wel, vooral halverwege de maand.
   "Koffie gaat ook tien cent omhoog," volgde tante Bets. Tsjonge, wat werden we chagrijning. De komende maand zou toch al extra problematisch worden. De 'Europese boterberg' moest weggewerkt, alle minima kregen vijftien pakjes roomboter. Je kon aan je water voelen dat dat weer op de uitkering gekort ging worden. Konden we lekker hele dagen boter eten...
   Het vrouwtje met de boodschappentassen mengde zich met een "Alles is zo duur, hè" in ons gesprek.
   "Je krijgt af en toe nauwelijks het eten voor je gezin op tafel," beaamde mijn benedenbuurvrouw, hoewel ze maar een heel klein gezinnetje heeft.
   "Hondebrokken zijn in de aanbieding," grapte de beheerder van de fietsenstalling, maar we vinden dat je op zo'n manier niet met onze menselijke waardigheid mag spotten.
   "Neem mij nou," kwam het boodschappentassen-vrouwtje, "ik ben even een zaterdagje de stad in geweest en ik let altijd precies op de prijzen, dat heb ik wel van m'n man zaliger geleerd, die was boekhouder moet u weten", (wij knikten begrijpend) "dus ik ben daar heel precies in, maar ik ben zo'n middagje de stad in en ik ben gelijk een meier kwijt. En wat had ik dan helemaal gekocht???"
   We keken haar belangstellend aan om te vernemen wat ze dan helemaal had gekocht. Maar na: "Een broek, in de aanbieding van ƒ 47,50 voor ƒ 15,-, een borstrokje voor m'n oudste zoon, afgeprijsd omdat er een foutje in zat van ƒ 9,90 naar ƒ 2,50, drie kussenslopen, voor maar ƒ 2,95, en voor die prijs kan je het niet laten liggen want verleden week in de Koopjeshallen, dat is bij mij om de hoek, hadden ze dezelfde slopen voor..." werd het zo gedetailleerd dat onze aandacht verslapte.
   Alleen tante Bets en Kitty bleven de uiteenzetting volgen en toen het boodschappenvrouwtje klaar was met de opsomming van wat ze dan wel helemaal gekocht had, erkenden ze volmondig dat het te gek was dat je daarvoor meteen honderd gulden kwijt was. Daarna ging tante Bets de kosten van het levensonderhoud op andere maatschappelijke terreinen doornemen.
   "Neem nou zo'n tramkaartje," zei ze. "Dat ding kost acht gulden vijfenzestig, als je nog het geluk hebt dat de winkels open zijn en je ze in de voorverkoop kan krijgen, maar goed, acht gulden vijfenzestig zei ik, staan d'r vijftien op, ben ik met m'n man en m'n dochter, dus om alleen van het station naar huis te komen, ben ik al kwijt drie keer twee strippen, dus zes strippen, da's dus eh... zes maal eh... nee, da's acht vijfenzestig gedeeld door ...eh ...zes en eh... dat dan maal eh... vijftien, nee... dat... eh..."
   Zo, daar had ze zich mooi in de nesten gewerkt en daar kwam ze dus van d'r levensdagen niet uit. Maar er was weer iemand bij komen staan. "Misschien wilt u deze even gebruiken?" vroeg een jongeman, terwijl hij tante Bets zo'n klein Japans rekencomputertje aanreikte.
   Als ik zeg 'jongeman', dan bedoel ik een jaartje of vijftien jonger dan ik, dus ergens in het begin van de twintig. Het rekenmachientje kwam uit een blauwe gereedschapskist waarin ik allemaal interessante spullen zag liggen. Jongeman was duidelijk een klus-type.
   Ik bekeek het keurig gerangschikte gereedschap met enige afgunst. Bij Jacky en mij thuis is gereedschap opgeborgen volgens de principes 'het moet wel ergens zijn', 'ik meen het laatst nog gezien te hebben' en 'hebben we daar vorige keer ook niet naar lopen zoeken?'
   Deze jongeman echter was - aan zijn gereedschapskist te zien - een systematische klusser. Omdat het vandaag zaterdag was, was hij waarschijnlijk ook een systematische zwarte klusser, maar dat mag van ons.
   Tante Bets keek allesbehalve gelukkig naar het haar voorgehouden zakjapannertje. Afgezien van onbegrip over de werking van het apparaat, zijn zulke kleine rottoetsjes volslagen onhanteerbaar voor de vingers uit die familie. De jongeman deed het daarom zelf maar. "Drie punt vijfenveertig en negen-tiende repetent," meldde hij. "Drie gulden vijftig," rondde ik af om te helpen.
   "Nou," zei tante Bets, zich herstellend. "Da's dus drie gulden vijftig om met z'n drieën in de tram te mogen. En wat krijg je ervoor...??? Je staat voornamelijk stil!"
   Ja verrek, ze had gelijk. We stonden alweer stil. Al een hele tijd eigenlijk, nu we er over nadachten en we waren nog zelfs niet halfweg de Jan-Piet.
   "Ze zijn zeker bang dat-ie slijt als ze er te veel mee rijden," veronderstelde Jaap Gijssers.
   "Moeten we duwen?" riep tante Bets naar de chauffeur.
   Die hoorde haar niet, want hij was opgepiept en zat te luisteren naar wat er over de mobilofoon tegen hem gezegd werd. Hij zei wat terug, deed iets met een voetpedaal en greep de microfoon om een mededeling tegen de hele tram te doen.
   "Dames en Heren, deze wagen gaat door naar de remise," zei hij. "U wordt verzocht hier uit te stappen en de volgende wagen te nemen."

Jaap Gijssers draaide zich half in zijn bank om en keek mij aan. Ik draaide mijn hoofd schuin naar achteren en keek ome Sjoerd aan. Ome Sjoerd keek Jaap Gijssers aan. Daarna keek hij naar tante Bets die naast hem zat en tante Bets keek over het gangpad heen Kitty aan. De beheerder van de fietsenstalling had zich in zijn bank omgedraaid zodat Kitty hém aan kon kijken. Vervolgens keek Jaap Gijssers tante Bets aan, de beheerder van de fietsenstalling keek mij aan en ome Sjoerd keek Kitty aan. Ten slotte keek tante Bets mij aan, ik keek Kitty aan, Kitty keek Jaap Gijssers aan, Jaap Gijssers keek de beheerder van de fietsenstalling aan en die keek tante Bets aan. Daarna wendden we ons allemaal naar voren en zeiden: "NEE."

De bestuurder dacht zeker dat hij een vuiltje in zijn oren had, want hij herhaalde in de microfoon precies wat hij zojuist gezegd had.

   We hoefden elkaar niet opnieuw aan te kijken, bleven rustig zitten en zeiden: "Nee." Uit het volume van dat "Nee" kon ik opmaken dat meer straatgenoten in de gaten kregen dat hier iets gewichtigs aan het gebeuren was.

   De chauffeur kon nu niet meer denken dat hij het verkeerd verstaan had. We zagen zijn verbaasde gezicht in het spiegeltje. Hij deed weer iets met het voetpedaal en zei dit keer alleen maar: "U moet hier dus uitstappen."
   Willum was tijdelijk wakker en hoewel hij waarschijnlijk geen flauw idee had waar het over ging had hij zich gevoegd bij het koor dat "Nee" zei. Ik meende trouwens ook de, ietwat aarzelende, stem van het boodschappen-vrouwtje te horen.
   De bestuurder keek nogmaals in het spiegeltje en voegde nu een extra argument toe: "Er komt zo een andere zeventien."
   Bij het vrouwtje met de boodschappentassen was geen enkele twijfel meer te bespeuren, de jongen met het gereedschap voegde een welluidende bariton bij de samenspraak en voorzover ik het zo snel kon beoordelen was het nu de voltallige tram die eenstemmig zei: "Nee."
   Wat maken we nou mee? moet de bestuurder gedacht hebben. Hij schoof de microfoon een stukje opzij, richtte zich half op en keek verbouwereerd de tram in. "Wat... wat?" vroeg hij. Jaap Gijssers trad op als woordvoerder. "We doen het niet," zei hij.
   Om die woorden kracht bij te zetten knikten we allemaal.
   De chauffeur kwam nu helemaal overeind en greep het deurtje om zijn cabine te verlaten. "Maar...?" vroeg hij zich af.
   "We verdommen het," verduidelijkte ome Sjoerd. En Jaap Gijssers kwam tot een preciezere formulering: "We blijven zitten tot we naar de Jan-Piet gebracht zijn."
   De chauffeur was nu door het deurtje heen en stond voor zijn cabine naar ons te kijken.
   "'t Stond d'r op," zei tante Bets. "Ik heb bij het station nog even gekeken, maar het stond d'r op. Hij ging naar de Jan-Piet."
   "En verder," kwam het vrouwtje met de boodschappen-tassen een beetje ongerust, "ik moet er twee haltes verder pas uit en zover ging die ook nog."
   "Tuurlijk," suste tante Bets, "hij gaat nog verder dan de Jan-Piet, dat stond d'r ook op."
   "Jamaar..." zei de chauffeur.
   We zwegen beleefd en lieten hem uitpraten.
   "Jamaar..." herhaalde hij, "deze tram gaat naar de remise."
   Hier was sprake van een misverstand. We schudden langzaam ons hoofd van links naar rechts en maakten zachte ontkennende geluidjes.
   "Wel waar," zei de chauffeur.
   We schudden weer. "Deze tram," legde Jaap Gijssers rustig uit, "deze tram gaat naar de Jan-Piet." Hij wou achteroverleunen maar voegde eerst "Plus een paar haltes verder" toe voordat het vrouwtje met de boodschappen-tassen zich weer ongerust ging maken. Daarna moest hij zijn aandacht naar opzij verleggen, want de toerist had hem op zijn mouw getikt en vroeg: "What's the matter?"
   "They want to poet us out," legde Jaap Gijssers uit. De toerist maakte meteen aanstalten op te gaan staan, maar Jaap Gijssers drukte hem met een - hij wist zo snel het Engels niet - "Zitten blijven" weer naar beneden.
   "Jamaar hoor eens hier," vond de chauffeur, "dat kan toch zomaar niet? Als ik zeg dat jullie eruit moeten, dan moeten jullie er toch gewoon uitgaan?"
   Dat ziet u verkeerd, gebaarden we. Dat ligt zo niet, dat ligt anders.
   "Bovendien is het niet mijn idee," verdedigde de chauffeur. "Ik hoor het ook net van de centrale. Zíj zeggen dat jullie hier moeten overstappen."
   De brave man wist het niet, maar hier had hij vreselijk de verkeerde snaar te pakken. Hij zou het gauw genoeg merken, dit was hé-lé-maal mis.
   "Ze zeggen, ze zeggen...," bauwde tante Bets na, "ze zeggen, ze zeggen..."
   "Ze zeggen zoveel," vulde ome Sjoerd aan.
   "Ze zeggen, ze zeggen...," ging tante Bets door.
   "Ze zeggen maar, ze doen maar," legde ome Sjoerd uit.
   Ook Jaap Gijssers besloot zich in dit onderwerp vast te bijten. "Ze gooien je de tram uit, ze schroeven de prijzen op, ze douwen je een boterberg door je strot, ze korten op je uitkering, ze laten je huur verhogen, ze sluiten je gas af, ze sollen maar wat met je, dat doen ze."
   "Ze zeggen, ze zeggen..." tante Bets weer.
   "Ergens heeft die meneer wel gelijk," mengde het vrouwtje met de boodschappentassen zich in het gesprek. Ze bedoelde Jaap Gijssers. "Van de winter hebben ze bij mijn schoonmoeder, dat wil zeggen de moeder van wijlen mijn man, hebben ze het gas afgesloten. Nou, het vroor dat het kraakte en dat besje is vijfentachtig!!! Da's toch geen stijl?"
   De technische jongen met de gereedschapskist wist meer van deze materie. "Dan moet ze kantelen," suggereerde hij.
   "M'n schoonmoeder?" vroeg het vrouwtje angstig.
   "Nee nee, d'r gasmeter. Als ze die kantelt, loopt de meter de andere kant op."
   "O." Het boodschappenvrouwtje had zo haar twijfels. "Komt er dan geen gas de woning in?"
   De chauffeur had het een tijdje staan aanhoren, maar kon zich er niet langer buiten houden. Hij spreidde zijn armen met de handpalmen omhoog en vroeg in oprechte verbijstering: "Jamaar, wat heb ík daarmee te maken?"
   Niemand zei wat, dus hij kon doorgaan. "Dat heb ík toch niet gedaan? Heb ík dat gas soms afgesloten?? Nee toch??"
   Ja, daar gaat het natuurlijk niet om.
   "Ja," zei Jaap Gijssers, "daar gaat het natuurlijk niet om."
   "O nee? Leg eens uit dan. Waarom jullie míjn tram niet uit willen omdat bij háár ouwelui het gas is afgesloten? Leg eens uit."
   "M'n schoonmoeder," verbeterde het boodschappen-vrouwtje.
   "Nou kijk," begon Jaap Gijssers.
   "Ben benieuwd," interrumpeerde de bestuurder, maar Gijssers ging gewoon door: "Verleden maand kregen we een brief dat ónze elektrarekening omhoog moest omdat de gasexport tegenviel. En heb ik dat soms gedaan? Heb ik dat gas zo slecht verkocht? Is dat mijn schuld?"
   "Eh... nee," moest de bestuurder toegeven.
   "En van míjn uitkering wordt een WAO-vereffening afgetrokken, omdat er zoveel mensen in de WAO terecht gekomen zijn dat ze het anders niet zouden kunnen betalen. Heb ík die mensen dan de WAO ingeschopt?"
   Dat had Jaap Gijssers bij zijn weten niet gedaan, gaf de bestuurder stilzwijgend toe.
   "Of heb ík soms die boterberg gemaakt, dat ik een maand lang verplicht roomboter moet vreten? Of..."
   De chauffeur stond met een mond vol tanden.
   "Nou dan," zei Jaap Gijssers, aan alle kanten bijgevallen door 'ja' knikkende straatgenoten.
   "Eeeeh..." zei de bestuurder. Hij stond zich suf te prakkizeren hoe hij verzeild geraakt was in een discussie over WAO-vereffeningen, gasexport en boterbergen. Hij was er zelf niet over begonnen, zoveel wist hij zeker. Maar hoe dan in 's hemelsnaam...? Het was begonnen toen hij... aha.
   "Jamaar..." begon hij zich te herstellen.
   Jaap Gijssers achtte echter de tijd gekomen om het tot nu toe bediscussieerde kort samen te vatten: "Dus het gaat om het principe."
   "Deze tram..."
   "Waar het om gaat is dat ze maar aanrotsooien, ze schuiven je heen en weer, ze sollen maar wat met je," zei Jaap Gijssers. "En dus willen we nu gewoon naar de Jan-Piet gebracht, want dat gesol zijn we zat."
   De anderen hadden nooit in een sigarenzaakje aan de Overtoom de welsprekendheid geleerd en zich daarom tot nu toe beperkt tot instemmend geknik, maar de zojuist geformuleerde slotconclusie leidde tot hoorbare bijval.
   "Precies," klonk het.
   "...zijn we zat," echode een straatgenoot.
   "Ze zeggen, ze zeggen..." zei tante Bets.
   "Ergens heeft die meneer dat heel goed gezegd," meende het boodschappenvrouwtje.
   De beheerder van de fietsenstalling trok voor de gelegenheid zijn beste potjeslatijn uit de kast. "Sollandum," zei hij, "esse bastantum!"
   "...méér dan zat," kwam Kitty.
   "Ze zeggen, ze zeggen..." zei tante Bets.
   "En het plenst," constateerde een straatbewoner.
   "Bovendien," voegde ome Sjoerd toe, met een wijs vingertje heen en weer zwaaiend om zijn argument extra kracht bij te zetten, "was het geheid buitenspel."

Het kostte de bestuurder geruime tijd om deze stortvloed aan argumenten te verteren. In de loop van dat proces werd hem allengs wél duidelijk dat hij ons op een normale manier zijn tram niet uit zou krijgen. Toen werd hij bitter.
   "Moet ik dat nou weer hebben?" klaagde hij.
   Ja sorry, gebaarden we, het kwam niet anders uit.
   "Waarom overkomt mij dat dan? Kunnen jullie je niet ergens anders gesold gaan zitten voelen?"
   Het was niet persoonlijk bedoeld en het speet ons ook, maar ja, het principe...
   "Dat jullie bij een ander in de wagen gaan zitten zieken?"
   Helaas.
   "Of dachten jullie soms dat ik zo'n lollig leven had?"
   Daar hadden we nog niet bij stilgestaan.
   "Dacht je dat ik niet hoefde sappelen om aan de kost te komen?"
   Misschien, maar elke maand dat inkomstenbriefje helemaal naar de sociale dienst sjouwen, moest hij ook niet uitvlakken.
   "Hebben jullie é-nig idee hoeveel van die doorgesjeesde zelfmoordpiloten ik op zo'n dag bijna onder m'n bumper heb? Weet je wel hoe vaak ik met een halve zenuwinstorting een kruispunt over kom?"
   Hij was intussen iets scheller en luider gaan praten dan aangenaam was en dus knikten we snel dat we het begrepen. Aangemoedigd door dat zwijgende begrip besloot hij ons verder in te wijden.
   "En de roosters!" riep hij. "Heb je gezien wat een klotestreek met die roosters is uitgehaald? Wacht, ik laat het zien."
   Voordat we konden zeggen dat we het zo ook wel geloofden was hij naar voren gebeend en hij stond alweer voor ons, zwaaiend met het gedrukte velletje papier dat hij ons bij het station ook getoond had. "Moet je kijken," riep hij. "Dat is toch van de... van de... van de..."
   We snapten niets van het papiertje waarop alleen een heleboel getallen stonden, maar we vonden het zo lullig dat te zeggen, dus we knikten ernstig dat het vande vande was.
   "Moet je deze dinsdag zien," zei de chauffeur, die zich behoorlijk stond op te naaien. "Ja???"
   We knikten ja.
   "Moet ik om zeven uur beginnen, dat wil zeggen kwart over zes van huis om op tijd in de remise te zijn..." (Ja, dat was heel vroeg, vonden we) "... rij ik tot tien uur, denk je dat ik dan vrij heb...? Nee hoor, mag ik even snel naar huis en dan kan ik om vier uur 's middags weer beginnen. Tot zeven uur. Zit je twee keer u-ren-lang in die pestpokkerige klote-spits..."
   We hadden ons er nooit mee bezig gehouden, maar nu we het er over hadden: we vonden het heel erg.
   "Weten jullie wat dat je gezinsleven aandoet?!?"
   Nee, wisten we niet, maar of hij zich alsjeblieft niet te veel zou willen opwinden.
   "Ik heb elke dag ruzie. Van de zenuwen... van de opgefoktheid... van die pokke... die pokke... diedie..."
   "Tuttut," suste tante Bets, "tuttut."
   De sfeer dreigde ongemakkelijk te worden, want de bestuurder, waarvan we eerder al begrepen hadden dat hij Hoogkamp heette, was nogal over zijn toeren geraakt. Gelukkig werd er op dat moment tegen het voorste deurtje geklopt. Buiten zagen we een andere tramchauffeur die vragend zijn schouders ophaalde. Ik keek om. Er stond een tram achter de onze, een dertien, en daar kwam die bestuurder vandaan. Onze eigen chauffeur liep naar voren om de voorste deur open te doen, zodat zijn collega naar binnen kon.
   "Wat sta jij hier stil te staan?" Onze bestuurder legde uit hoe hij naar de remise gecommandeerd was, maar er niet in slaagde zijn passagiers te lozen.
   "O..." zei de ander, "tsjah." Hij keek onzeker de tram in.
   "Wij willen naar de Jan-Piet gebracht," legde de dichtstbijzijnde straatgenoot behulpzaam uit, "daar hebben we voor betaald."
   "O," zei de chauffeur weer. Bij nadere beschouwing leek het hem geen probleem waar hij persoonlijk mee diende te worstelen. "Dan moet er een wagentje van de centraalpost komen."
   Er stond alweer een trambestuurder bij het voorste deurtje. Als je er op staat te wachten komt er nooit een tram, maar nu schenen ze in optocht achter ons aan te paraderen. Onze chauffeur moest weer het hele verhaal doen. Bij deze bestuurder ging het er niet zo makkelijk in. Hij kon zich niet aan de indruk onttrekken dat we het niet helemaal begrepen hadden.
   "Moet je eens luisteren, beste mensen," richtte hij zich tot ons. Hij had een vriendelijke grijns van oor tot oor getrokken en lachte aanminnig de tram in. "Deze wagen moet naar de remise," sprak hij, elk woord duidelijk articulerend. "En dus moeten jullie eruit en overstappen op een andere tram." Zo, opgelost, rechtgezet, scheen hij te denken, met nog een vriendelijk wuifgebaar in de richting van de deuren. Maar we houden er niet van om aangesproken te worden of we malle Lowietje zijn.
   "Deze tram," Jaap Gijssers articuleerde zo mogelijk nog duidelijker, "deze tram moet naar de Jan-Piet."
   De grijns bij de bestuurder bleef nog even hangen. Toen begon hij zijn hoofd te schudden en leek hij van zins opnieuw een poging tot uitleg te doen.
   Onze eigen chauffeur voorkwam dat door zijn collega bij de arm te grijpen. "Laat maar," zei hij, "ze gaan gewoon niet."
   De eerder binnengetreden bestuurder van de dertien was al op weg naar de door Hoogkamp verlaten cabine. "Ik ga de cp oproepen," kondigde hij aan. Zijn later gearriveerde collega kon het nog niet geheel bevatten. Hij probeerde de grijns weer terug te krijgen, maar dat wou niet lukken.
   "Waarom dan? Waarom gaan ze er niet uit?" vroeg hij daarna aan onze chauffeur. Die had het ondertussen helemaal begrepen. "Ze vinden dat er al genoeg met ze gesold wordt."
   Hij keek even naar ons, toen naar zijn collega, merkte dat hij in zijn hand nog steeds het ondertussen geheel verfrommelde papiertje met de getallen had, zei "Ach", keek weer naar ons, zag buiten dat het flink doorregende, wierp nog een blik op het papiertje en besloot: "En ergens hebben ze wel gelijk." Sportieve vent.

De technische jongen met de gereedschapskist was de bestuurder die de centrale ging oproepen op de voet gevolgd. Hij was heel benieuwd hoe die mobilofoon werkte en dat legde de bestuurder hem bereidwillig uit. Daarop onthulde de technische jongen dat het een van zijn hartewensen was om eens op zo'n bestuur-dersplaats te zitten teneinde alle knopjes en lichtjes en schakelaartjes van dichtbij te bestuderen. "Waarom niet?" dacht de bestuurder. De jongeman was in zijn knollentuin. Dat soort auto-didactische techneuten wil altijd graag iets bijleren.
   Er waren meer mensen gaan staan. Echt zitvlees hebben we niet en als er dan toch gewacht moest worden, kon dat net zo goed staande. Ook de laatste mensen die achterin hadden gezeten waren er nu bij gekomen. De rugzakken-dragers die ik eerder al had waargenomen, bleken van vakantie terugkerende stadgenotes te zijn. Twee jonge vrouwen, allebei bruinverbrand, allebei met kortgeknipt haar, zo op het eerste oog een peper- en zoutstel.
   Een van de twee wendde zich tot mijn benedenburen en meldde dat 'het strand waar Els en ik vandaan komen' ernstig vervuild geweest was. Het verband ontging de buurtjes ten enen male, maar na enige uitleg begrepen ze dat het rugzakkenmeisje graag 'milieuverontreiniging' opgenomen wou zien in het rijtje zaken waarmee we gesold worden. "De Middellandse Zee wordt steeds smeriger," zei ze. "Jaja," knikten de buurtjes. Wisten zij veel, zij komen daar nooit.
   Kitty leek net zo geïnteresseerd in de werking van een tram als de technische jongen. Die meid verveelt zich de laatste tijd. Omdat ze zestien geworden is zouden haar ouders met ingang van komend seizoen honderden guldens schoolgeld voor haar neer moeten tellen. Dat kan dus niet. Werk is nergens te vinden en sinds de educatie afgebroken is doet ze hetzelfde als de rest van de straat: niets.
   Nu had ze wél iets te doen. Ze liep naar de bestuurders-cabine en ging erbij staan. Chouaib heeft enige aanleg voor techniek, dus die stond daar ook te koekeloeren en ome Sjoerd ten slotte was er ook bij gaan staan, maar bij hem is dat meer een gewoonte, ergens bij gaan staan.
   De bestuurder die net geprobeerd had ons de tram uit te grijnzen, wees naar het propje papier in Hoogkamps hand. "Wat loop jij met de dienstregeling te doen?"
   Onze chauffeur moest even omlaag kijken eer hij het weer wist. "O," zei hij toen, "ik heb het met ze gehad over de nieuwe roosters."
   "De nieuwe roo... da's van de... van de..." begon zijn collega te schelden. De bestuurder die de centraalpost had gewaarschuwd en nu bij zijn vakgenoten terugkeerde, wist de boel te sussen met de opmerking dat ze momenteel een ingelaste extra rustpauze genoten.
   "Het enige spijtige," voegde hij eraan toe, "is dat we maar met z'n drieën zijn."
   Ik snapte het probleem niet. De anderen ook niet, maar de beheerder van de fietsenstalling liet blijken meer inzicht te hebben in het functioneren van het vervoer-bedrijf hier ter plaatse.
   "Dan doe ik toch een rondje mee, jongens," zei hij en toen werd er in een tas gegrepen en zaten even later op vier stoelen drie chauffeurs en één fietsenstalling-beheerder te klaverjassen. Be- grepen we ook waarvoor ze die tassen altijd met zich meezeulen.
   "Maatslag introeven?" informeerde de be- heerder, maar dat bleek binnen het vervoerbedrijf geen usance te zijn.
   "Heb je er verstand van?" vroeg Kitty de technische jongen. "Och," zei die en keek op. Toen keek hij nog een keer. "Het is gewoon elektriek," verklaarde hij daarop, "en dáár weet ik wel wat van. Het is een motor-generator met koolborstels, waarbij het anker in serie met het veld staat."
   "O ja," zei ome Sjoerd. "Jaja." Die had er dus ook geen woord van begrepen.
   "Ik dacht al bij m'n eigen," mompelde onze chauffeur, die zijn kaarten zat te sorteren en ondertussen zachtjes voor zich uit praatte, "ik dacht 'Hoogkamp', dacht ik toen ze omriepen dat ik naar de remise moest en ik dacht 'lekker vroeg thuis vandaag, de vrouw verrassen, schoenen uit, voor de tv, pilsje erbij', ik dacht al 'Hoogkamp, dit kan niet waar zijn, zo'n mazzeltje, ...da's niks voor jou, man, daar komt vast iets tussen'. En ja hoor, heb ik m'n wagen volgeladen met kluiveduikers die n-i-e-t-m-e-e-r g-e-s-o-l-d willen worden. Nou jààh..."
   Het klonk allemaal niet alsof hij echt boos was, en hij onderbrak zichzelf op luidere toon met de mededeling "Schoppen wordt troef". Het leek erop dat het vervoers-personeel in de situatie berustte. Dat ze niet verder konden rijden, was natuurlijk ook niet zozeer een probleem voor hen als wel voor de Tram, en die was gewaarschuwd. Nu ze kaarten in handen hadden, hoefde er wat hun betreft de rest van de dag helemaal niet meer gereden te worden.
   Om ook wat te kletsen te hebben informeerde tante Bets bij het boodschappenvrouwtje "Is dat toen nog goed gekomen, met uw moeder en dat gas?" Het vrouwtje kon nog verbeteren: "Mijn schoonmoeder", maar toen ze begon aan een omstandig verhaal over maatschappelijk werk en afbetalingsregelingen, werden we gestoord door hevig getik. We zagen een passagier uit de achter ons staande tram die de regen had getrotseerd om naar onze voorste deur te lopen.
   "Hoe doe je nou open?" vroeg Kitty belangstellend aan de technische jongen.
   Hij wees een knopje aan. "Kijk maar, het staat erbij. Dit is de voordeur en hiermee zet je de andere deuren in zijn vrij."
   "O," nam Kitty het in zich op. "En hoe weet je wanneer ze allemaal weer dicht zijn?"
   Ook dat had hij door. "Als je verder wil rijden, druk je op deze twee tegelijk en dan..."
   Boink! Boink! Boink! De verregende passagier stond nu geagiteerd tegen de deur te timmeren. Technische jongen drukte snel open. Opge- wonden stoof de man naar binnen. "Blijven jullie hier staan tot Pasen en Pinkst... Wat nou? Zitten jullie te kaarten?!? Zijn jullie helemaal van god los?!?"
   "Huh?" vroeg een chauffeur die zo druk in zijn kaart-hand zat te kijken dat hij het even niet gevolgd had. "Wat?"
   De fietsenbeheerder praatte hem bij. "Ruiten gevraagd," zei hij. "Je moet volgen."
   De nieuw binnengekomene, een klein druk baasje met een aktentas, stond zich zichtbaar op te winden. "Ik wil naar huis," zei hij, "en het enige dat die tram doet is stilstaan."
   "Ja," legde ome Sjoerd uit, "dan had je ook niet de zeventien moeten nemen. Met die zeventien is altijd wat."
   Het mannetje keek ome Sjoerd verbouwereerd aan. "Ik zít helemaal niet in de zeventien," barstte hij los. Hij wees naar achteren. "Ik zat gewoon in de dertien."
   "O," zei ome Sjoerd, even afgebluft. "Nou, daar is ook vaak wat mee." Dat was niet helemaal waar, of beter gezegd helemaal niet, maar anders had hij met de mond vol tanden gestaan.
   "Nu moet die nel eruit komen," zei een van de chauffeurs terwijl hij een zeventje opgooide.
   De nieuwkomer begon te briesen. "Ik wil naar huis," verviel hij in herhalingen.
 "Hmm," bepeinsde de bestuurder van de dertien. "U kunt wel even van mij overnemen. Dan ga ik in mijn wagen omroepen dat het nog een tijdje kan duren." Hij was al op weg.
   "Ik wil helemaal niet kaarten," riep de man. "Ik wil naar huis. Waarom rijden jullie niet verder?"
   Een straatgenoot was bereid dit toe te lichten. "Wij blijven zitten tot we naar de Jan-Piet gebracht zijn."
   "Ik wil helemaal niet naar de Jan-Piet," kreet het opgewonden standje. "Ik wil naar Bos en Lommer!"
   "Bos en Lommer..." zei een van de chauffeurs werktuigelijk, "dan moet u de dertien hebben."
   De man raakte nu over zijn toeren. "Ik zát in de dertien," gilde hij.
   "Zo," zei de terugkomende chauffeur van de dertien, "ik heb m'n passagiers verteld dat ze beter kunnen gaan lopen. Wie kwam uit?"
   "Ik wil helemaal niet lopen!" gierde het mannetje. "Ik wil naar huis gebracht! Naar Bos en Lommer! Met de tram!"
   "Ja," zei ome Sjoerd, die er genoeg van begon te krijgen. "Kijk eens, het is minder gaan regenen. Word je niet zo nat als je gaat lopen." En hij schoof de man door de voorste deur naar buiten.
   "Ik wil... ik zal... Ik laat niet met me sollen!" gilde het kereltje. Het werkte aanstekelijk. Maar ome Sjoerd zei: "Nee hoor, moet je niet laten doen," en hij bleef in de deur-opening staan totdat het mannetje vloekend en scheldend aan zijn wandeling was begonnen.
     'Dit zijn de relais voor alles wat op zwakstroom werkt,  lampen enzo,' mompelde technische jongen die een kastje had opengepeuterd en daar nu overheen gebogen zat.
   Kitty nam daar geen genoegen mee. “Wat zijn relais?”
   'Twintig roem,' annonceerde onze bestuurder.
    Alleen Jaap Gijssers had er tot nu toe het zwijgen toegedaan. Maar dat kan hij zeer veelbetekenend, zwijgen. Net zoals hij nu naar het bordje “Verboden te roken' boven de bestuurderscabine keek, zijn shagbuil uit de jaszak pakte, weer naar het bordje keek, de gomkant van een vloeitje zocht en begon te draaien. De boodschap was duidelijk: als jullie je niet aan de regels houden en ons niet  de Jan-Piet brengen, dan mag ik ook doen waar ik zin in heb
   De toerist had hem nodig. “Why are we waiting? Aren't we going any further?'
    'Oh no.' Jaap Gijssers was heel stellig. 'We're going further. Zeker weten. Sure. Nou en of. Yes-yes. We're going all the way to the John-Pete.'

Er kwam een kleine auto met gele strepen aan- gescheurd. Wat daar uitstapte moest iets heel verantwoordelijks doen bij het vervoerbedrijf, want het zag er uit als een  wandelende maagzweer. Spits koppie, met zenuwvlekken en een ingebakken nors-nerveuze trek rond de mond. Het enige dat er goed uitzag was het uniform met strepen en de tekst “Vervoerbedrijf / dienstleiding'.
    Voor de bestuurders was dit een soort van bovengestelde, dus toen ze het wagentje zagen aankomen, begonnen ze snel hun kaarten op te bergen. Niet snel genoeg, want het voorste deurtje stond nog open en de maagzweer was in een furieus tempo naar binnen gestekkerd.
    “Doe die kaarten weg,” snauwde hij. Tegen Kitty,  Chouaib en ome Sjoerd bij de ingang zei hij: “Sta niet zo in de weg jullie.' Hij werd de technische jongen gewaar die op de bestuur-dersplaats het bedieningspaneel zat te bestu-deren. “Daar mag je niet zitten,” bitste hij en tegen Jaap  Gijssers: “Verboden te roken.” Daarna keek hij om zich  heen wat er nog meer te verbieden viel, maar dat zag hij  niet zo snel.
    “Wat hoor ik nou voor een onwijs verhaal op de mobilofoon?' vroeg hij. Onwijs? dachten we, maar hij keek eerst  naar de chauffeurs.
    De bestuurder van de dertien gaf explicatie: “Ze willen niet doen wat we willen dat ze doen.”
    Toen de maagzweer zijn wenkbrauwen optrok verklaarde hij: “Uitstappen.”
    Onze eigen bestuurder had zich ondertussen tot op grote hoogte met ons gesolidariseerd en die voegde toe: “En wij willen niet doen wat zij willen dat we doen.'
     De maagzweer vond het allemaal hogelijk curieus en  zijn wenkbrauwen gingen nog hoger, dus vulde een straatgenoot aan: “Naar de Jan-Piet brengen.'
    “Daar moeten we namelijk naar toe,° zei Kitty.
    “t Stond d'r op,° zei tante Bets.
    De maagzweer had de probleemstelling nu door. “Wat  is dat voor een stom gedoe?” vroeg hij.
    Dat vonden we niet aardig. Chagrijnig... ja, dat zijn we  (al was dat langzaam aan het wegtrekken), eigenwijs...  klopt, we kunnen ontzettend eigenwijs zijn. Maar stom...  Nee.
    Dus we sloegen beledigd de armen over elkaar en keken hem slechts aan.
    “Doe niet zo kinderachtig,° zei hij. “Hup, eruit.”
     De hufter zocht duidelijk ruzie. Onwijs, stom, kinderachtig. We mogen als werklozen dan vijfderangsburgers zijn, maar een klein beetje respect moet er toch af kunnen.
     Tante Bets kan er helemaal niet tegen afgebekt te worden. "D'r zit een vetvlek op dat pak,” zei ze, wijzend op de revers van het uniform.
    De maagzweer keek naar beneden, zag inderdaad een  vlekje aan de rechterkant, maar besloot daar vooreerst  geen verdere aandacht aan te besteden.
    “Hup eruit,” herhaalde hij. “Jullie draaien de hele  dienstregeling in de soep.'
    “Lijkt wel boter,” zei tante Bets, die was opgestaan en tot voor de maagzweer in uniform was gelopen.
     De vervoersfunctionaris boog zich opzij om langs haar heen naar achteren te wijzen. “Moet je kijken, jullie houden de boel op. Daarachter is een hele opstopping aan het ontstaan, een... een...'
     'File,' hielp mijn benedenbuurman.
     'Even wrijven,' zei tante Bets, de daad bij het woord voegend door haar zakdoek te voorschijn te halen en over de vetvlek op de rechterrevers te poetsen.
     De man keek verbaasd naar die actie, oordeelde dat het zijn gezag niet ten goede zou komen als hij er iets van zei en probeerde te doen of de activiteiten van tante Bets heel normaal waren.
    “Trams moeten wel op tijd rijden, ja,' zei hij.
    “Dat zou dan voor het eerst zijn,' meende Jaap Gijssers.
     'O ja?”
     'Het enige dat in deze stad op tijd rijdt,' wist Jaap Gijssers, “is de methadonbus'.
     'Lukt niet,” siste tante Bets tussen haar tanden. Ze bevochtigde de zakdoek in haar mond en ging met nieuwe energie op de vetvlek af. Zo te zien werd die eerder groter dan kleiner.
    “Dat wordt een heel gedoe om die trams straks weer op schema te krijgen,' lichtte de vervoersleider zijn eigen sores toe.
     “O nee,' kwam de bestuurder van de dertien, “o nee. Dan laat je maar een rit uitvallen, maar ik ga niet zitten jakkeren om die tijd in te halen.”
     Maagzweer keek naar hem met een blik die beduidde dat hij zich erbuiten moest houden. Jaap Gijssers meende een kans te zien: “Jullie zitten die jongens altijd maar op te jagen,' stookte hij.
     De functionaris onderkende het gevaar van onenigheid binnen de eigen gelederen en keerde snel terug tot het eigenlijke onderwerp. “Gaan jullie er nou gewoon uit of niet?”
     Tante Bets gaf het op. “Nee, gaat niet,” zei ze. “Moet in de wasmachine.” Maagzweer deed een stapje achteruit.  Er was geen wasmachine in de buurt, maar als die er wel geweest was, achtte hij tante Bets in staat om hemzelf er ook in te gooien.
    Het vrouwtje met de boodschappentas had het een tijd je zonder gesprekspartner moeten stellen sinds tante Bets met de vetvlek in conclaaf was en richtte zich dus maar tot  de functionaris.
     “Wanneer gaat die tram weer eens rijden?° vroeg ze.  “Het is half zes geweest en mijn oudste zoon komt vanavond op de koffie dus ik wil voor die tijd het huis aan kant hebben.'
     Maagzweer, wiens hele rechterrevers nu drabbig zag,  meende eindelijk een tegenstander te herkennen die hij  aankon. “Dat ligt helemaal aan uzelf, mevrouwtje. Als u  rustig de tram verlaat dan komt er een andere zeventien  en dan bent u zo thuis.”
    “En wie zegt me dat die niet ook naar de remise geroepen wordt? Of dat die ineens naar de andere kant van de  stad rijdt?? 't Is toch zo? Ze doen toch maar wat? Ze sollen toch maar met je?' keerde ze zich voor instemming  naar ons toe.
     Eerlijk gezegd vonden we het niet ijzersterk gebracht.  Niet bepaald origineel geformuleerd ook, maar je kunt niet alleen maar mensen hebben die iets nieuws bedenken, er moeten ook mensen zijn die dat daama nog vijfhonderd keer herhalen.
    Het was echter wel duidelijk dat ze geen partij was voor de waarschijnlijk doorgeleerd hebbende functionaris , dus tante Bets riep: “Moet ik toch nog even proberen, met dat  vetvlekje?' en de maagzweer zag aankomen dat hij dan helemaal geen uniform over zou houden en deed nog een stap achteruit.
    'U begrijpt,° bij gebrek aan beter begon hij te dreigen,  'dat we de politie erbij halen als u niet gewoon de tram  uitgaat.”
     Dat was minder. De eigen bijdragen voor het inroepen van politiehulp zijn knap pittig en dan konden we straks  nog eens gaan ruziën wie die voorrijkosten moest betalen.
    'Waarom kan er nou niet één keer iets lopen zoals het hoort te lopen?' deed Jaap Gijssers een beetje vermoeid zijn beklag. “Gewoon, normaal...'
     Maar de dreutel meende ons nu in de houdgreep te hebben. “Ik roep de politie, hoor,' herhaalde hij, alsof hij het over zijn grote broer had. We reageerden met een ijzig stilzwijgen. Misschien stom, misschien kinderachtig, misschien onwijs, maar hij had het ernaar gemaakt.
    “Dan moet u het zelf maar weten,° zei hij. “Ik ga ze oproepen. Als jullie nu naar je eigen wagen gaan' - dat laatste was tot de bestuurders gericht - 'dan wachten we even op de politie en dan kunnen we zo weer verder rijden.”
      De chauffeurs gehoorzaamden. Alleen onze eigen bestuurder, Hoogkamp, bleef zitten. Dat was overeenkomstig de letter van het bevel (hij zat al in zijn eigen wagen), maar hij had ook zo z°n twijfels.
    'Kweeniet,' mompelde hij. “Kweeniet of dat zo geregeld is. Lijken me doordouwers die hier zitten,' en hij keek met iets van vertedering naar de inzittenden van de  tram.
    Sportieve kerel, ik had het al gezegd en ik blijf erbij: sportieve kerel.
     De vetvlek had het niet verstaan. “Wat is dat?° vroeg  hij. “Wou jij nog iets zeggen, Hoogkamp?'
    “Iets zeggen... Iets zeggen...' mompelde de bestuurder.  En dan, opverend: “Ja! De nieuwe roosters. Over die  nieuwe roosters wou ik nog iets zeggen.'
    “Verrek, da”s waar ook,” kwam de bestuurder van de  dertien. Hij was al op weg naar de uitgang, maar hield nu de pas in. “Daar deugt niets van, die nieuwe roosters.  Daar hebben jullie een potje van gemaakt.”
     Maagzweer leek dit onderwerp niet te wensen. Hij  maakte althans een afwerend gebaar en opende zijn mond om het punt af te voeren, maar de chauffeur ging door. “Jullie hebben me drie gebroken diensten in één week gegeven. Da°s toch niet normaal? Dat kan toch niet?”
     Nee, zeiden wij, dat is echt te gek. Dat kun je niet ma-  ken. Wij waren over dit onderwerp eerder voorgelicht en  onze sympathie stond geheel aan de kant van de slachtoffers. Jaap Gijssers mengde zich erin door maagzweer te  verwijten: “Jullie buiten die jongens uit.'
     De geüniformeerde vetvlek probeerde Gijssers volledig over het hoofd te zien en wendde zich uitsluitend tot  de drie chauffeurs. “Dit lijkt me geen onderwerp dat we hier moeten behandelen. Drop het maar bij de MC.'
    “Wáár?° vroeg tante Bets, die waarschijnlijk begrepen  had dat de zaak op het toilet afgehandeld zou worden.
    Jaap Gijssers zag dat de bestuurders het inderdaad aan hun gekozen vertegenwoordiging wilden overlaten en riep snel: “Heb je é-nig idee wat dat hun gezinsleven aandoet?”
      Hierdoor aangemoedigd opende Hoogkamp zijn mond om de huwelijksproblematiek van trambestuurders uit de doeken te doen, maar zijn bovengestelde was hem voor. 'Genoeg,” zei deze, “ik wil er geen woord meer over horen.'
      Hoogkamp haalde zijn schouders op. “Ik dacht, u had gevraagd of ik nog iets wou zeggen, dus...'
      Maagzweer werd nu echt vals. Hij krabde onder zijn  kin, keek Hoogkamp vuil aan en sliste: “Was jij verleden  jaar al niet eens geschorst wegens insubor-' Onze bestuurder stond al. Alledrie de chauffeurs schuifelden gewillig naar de uitgang.
     Jaap Gijssers droeg de nederlaag gelaten. Je zeurt er  een keer doorheen, je zaait wat onrust, je stookt, je ruit  een beetje op, en soms werkt het en soms gewoon niet.  Jammer dan. De chauffeurs viel niets kwalijk te nemen.  Er zijn al niet zo veel mensen die een baan hebben en als je  d'r eentje hebt, kun je beter zorgen dat je 'm houdt.
     “Waar zit de batterijschakelaar?” vroeg de technische jongen aan een van de voorbijschuifelende bestuurders.
    “Hebben we niet meer," hielp de chauffeur. “Als een  motorgroep ingeschakeld staat, start het hulpbedrijf vanzelf.'
     “Bedankt,” zei de technische jongen.
     “Ssttt,° siste maagzweer vermanend, maar toen Hoogkamp langs de bestuurscabine kwam, wees hij snel: “Die hendel daar is de hoofdautomaat.”
       Je zag uit de rug van maagzweer de irritatie puilen, dus om te pesten riep tante Bets nog: “Er zit ook een vlekje op de achterkant', maar toen waren ze al verdwenen.

'Hoe vaak moeten we het nou nog uitleggen?' klaagde Kitty. De jeugd werd ongedurig. Chouaib stond ook te kijken of hij het verder wel geloofde en de technische jongen probeerde uit balorigheid een van de vier voetpedalen voor zich. We schrokken ons lam. “O,° zei hij, “da's de elektrische bel.'
        De maagzweer stak boos zijn hoofd uit het autootje van waaruit hij de politie aan het oproepen was en riep dat we dat moesten laten. Bestuurder Hoogkamp, die op het zitbankje van de abri een droog plekje had gevonden, schrok op, drentelde toen terug naar de tram en legde  vanuit de deuropening de functies van de diverse voetpedalen aan technische jongen uit.
     “Die vent luisterde niet eens.” Kitty wees naar maagzweer.
     “Je kan je de blaren op je tong kletsen. putte de fietsenbeheerder uit zijn langjarige ervaring, “en ze doen toch wat ze willen.' Het rugzakkenstel meldde dat het op hun  horloges kwart voor zes was. “Och gut, ik moet het hele huis nog doen,” zuchtte het boodschappenvrouwtje.
     “°t Wordt laat, ouwetje,° zeiden m'n buurtjes. Jaap  Gijssers is van een vasthoudender natuur. Hij zat rustig  op zijn plek en draaide een nieuw shaggie.
     Ook ome Sjoerd reageerde op de tijdmelding kwart  voor zes. “Ik krijg honger,' zei hij.
     Het vrouwtje met de boodschappentassen keek een  beetje zuinig. Maar daarna begon ze: “Als we wat overla-  ten voor vanavond op de koffie...' en ze diepte een gekrui-  de ontbijtkoek uit haar tassen. “Een aanbieding,' zei ze, “drie halen, twee betalen.'
     “Lekker,° vond tante Bets, “maar we hebben niets om  het in plakjes te snijden.' Chouaib dook in de blauwe gereedschapskist van de technische jongen. Het lemmet van het Stanleymes was te kort, maar met een ijzerzaagje lukte het. We hadden net allemaal een plak toen een wit politieautootje naast de tramhalte stopte.

Je hebt in een grote stad drie soorten agenten. Allereerst heb je de bekwamen. Dat zijn er maar een paar, die worden gebruikt om ontvoerde grootindustriëlen op te sporen en werken verder alleen in de betere buurten. Het officiële argument is dat daar meer te stelen valt.
    In het soort buurten waar wij wonen dumpen ze de  broekjes. Tijdens het laatste jaar van de technische school verleid door een folder waarin ze oude vrouwtjes helpen oversteken en vermiste halscolliers aan dankbare eigenaars terugbezorgen, daarna op de politieschool allemaal verkeerde dingen bij gebracht en toen tot hun schrik op een volksbuurt losgelaten om de ergste rommel van de verzorgingsstaat op te ruimen.
   We stonden nu in het deel van het centrum met de obscure kroegen en de hoerententen en daar tref je de derde soort. Al wat ouder, om begrijpelijke redenen nooit boven de surveillance uitgepromoveerd en de dagelijkse problemen tegemoet tredend volgens de filosofieën 'oogje toe', 'leven en laten leven' en 'geef me maar een joetje, dan praten we er niet meer over'.
   Zo zagen ze er ook uit. Niet van dat zenuwachtige jonge spul, maar gepokt en gerimpeld van het oogjes toeknijpen. Ze palaverden kort met maagzweer en stapten toen door de voorste deur de tram in. Maagzweer durfde nu ook weer, duwde Hoogkamp opzij en kwam achter de agenten aan naar binnen.
   "Zo mensen," riep de eerste agent, die volgens zijn strepen een brigadier was. "Wat hoor ik nou? Jullie willen de tram niet meer uit?"
   "Da's niet waar," zei Jaap Gijssers, "wij willen best de tram uit."
   "O," zei de agent.
   "Op de Jan-Piet," zei Jaap Gijssers, "want daar zou die naar toe." Tante Bets en het boodschappenvrouwtje openden beiden hun mond om respectievelijk "'t Stond erop" en "Plus een paar haltes verder" te zeggen, maar bedachten toen allebei dat ze dat al vaak genoeg gezegd hadden en beperkten zich ertoe om - net als de rest - zwijgend te knikken.
   De maagzweer begon ietwat verzenuwd de agent op zijn rug te tikken. "Deze tram moet naar de remise. En moet je kijken, ze maken er een rotsooitje van. Ze roken en ze nuttigen etenswaren. Moet je kijken."
   "Als we door jullie schuld te laat voor het eten komen," legde een straatgenoot met volle mond uit, "dan moeten we improviseren."
   "Jaja," zei de brigadier. "Maar dat gaat natuurlijk zomaar niet." Het begon ons nu stierlijk te vervelen. Met name het herhaalde gezeur dat 'het zomaar niet ging' kwam ons de strot uit.
   De jeugd had er helemaal geen zin meer in. Ik zag dat Kitty zich voorover boog en de technische jongen iets in het oor fluisterde. Die schrok, keek haar onthutst aan, tuurde weifelend de tram in waar hij uitzicht had op de rug van maagzweer, keek toen weer Kitty recht in het gezicht en als viriele jonge mannen dat doen, worden ze op de duur erg gedwee. Dus hij ging recht in de bestuurderszetel zitten, drukte op een knopje waardoor het voorste deurtje zoemend dichtging, schraapte zijn keel en reed weg.

Nu was het de eerste keer in zijn leven dat hij op een tram reed en hij had geen flauw idee hoe ver die knuppel naar voren moest. Hij had hem dus maar een flinke heis gegeven. Daardoor was het meer wegspuiten dan wegrijden.
   De meeste straatgenoten zaten en bovendien waren we niet helemaal onvoorbereid, maar maagzweer en de twee agenten werden volledig verrast en vielen op een hoopje voorover. "Hé," riepen ze alledrie.
   "Doe-oeg," hoorde ik tante Bets. Ik draaide me om en zag dat ze zwaaiend afscheid nam van onze bestuurder. Hij wuifde vanaf de stoeprand terug zonder zichtbare last van ongelukkigheid. Die jongens kunnen er wel tegen om een keer een tram kwijt te raken.
   Maagzweer niet. Hij was bovenop neergekomen, bevrijdde zich van de agent op wie hij lag en krabbelde als eerste overeind. "STOP," gilde hij, "stilstaan!!!"
   "Laa'k maar doen dan," zal technische jongen gedacht hebben, want hij bracht de wagen tot stilstand. Dat hoort te gebeuren door de knuppel rustig naar achteren te brengen totdat die op 'remmen' staat, maar technische jongen had zojuist van de bestuurder begrepen dat je met een van die voetpedalen ook kon remmen. De chauffeur was vergeten erbij te zeggen 'in noodgevallen'. We stonden dus wel stil, maar het ging abrupter dan echt nodig. Ikzelf vloog gemeen met mijn voortanden tegen de bank voor mij, maar beide bleken van goede kwaliteit, de net opkrabbelende agenten en maagzweer buitelden nu achterover in plaats van voorover en achter mij hoorde ik een klap: Willum was van zijn bank gelazerd.
   Ik stak een arm naar achteren en hielp hem op zijn knieën tot zijn gezicht boven de leuning kwam. Hij keek geschrokken, maar het enige dat hij zei was "Zijn we d'r?" en toen ik "Nee" geschud had, kwam hij verder zelf overeind en ging hij op de bank zitten uitpuffen.
   "At-te-noo-je," zei een van de agenten, opnieuw een poging doend overeind te komen. Van maagzweer hadden we voorlopig geen last, want die was onderop beland.
   "This is the stop for the hotel?" kwam de Amerikaan ertussen en Jaap Gijssers kalmeerde hem dat we weliswaar een stukje opgeschoten waren, maar dat hij nog een paar haltes geduld moest hebben.
   De eerste agent was weer verticaal en keek verbijsterd de tram in. We hoopten dat Kitty"s initiatief verduidelijkend had gewerkt. De boodschap, leek ons, de boodschap dat ze moesten ophouden met zeuren over uitstappen, die boodschap zou nu toch wel overgekomen zijn? Maar nee hoor...
   "Dat gaat zomaar niet," zei de tweede agent die nu ook op beide benen stond. Maagzweer zat nog, ze leken een beetje pijnlijk op hem neergekomen. Misschien op zijn maag?
   "Als jullie de tram niet uitgaan is dat huisvredebreuk," zei een van de agenten.
   "Tis geen huis," zei Jaap Gijssers.
   "Eh... lokaalvredebreuk," probeerde de agent.
   "Tis geen lokaal," zei Jaap Gijssers. "Tis een tram."
   Als u ooit juridische adviezen nodig hebt, denk dan aan uw sigarenboer. Die kerels hebben overal verstand van.
   De agenten zaten klem en keken elkaar aan. Hier kwamen ze niet uit. Dit vergde nadere bestudering van de APV en het handboek, in gezelschap van een superieur die desgewenst iets over jurisprudentie kon vertellen. Ze overlegden of ze het zouden kunnen redden met diefstal of ontvreemding, maar we stalen of ontvreemdden natuurlijk helemaal niets. Zodra we op onze bestemming waren, mochten ze alles weer terug hebben. We gebruikten het ding alleen kortstondig waarvoor het bedoeld was: ons tegen betaling naar de Jan-Piet brengen.
   "Aha," riep de ene agent op de toon van Eureka, "ontvoering!"
   "Ontvoering???" keken wij.
   "Jullie dwingen ons tegen onze zin in dit tramstel te blijven," verduidelijkte hij.
   Nou, die was zo kinderlijk simpel, daar hadden we Jaap Gijssers niet voor nodig. De technische jongen handelde dit af door het knopje te bedienen waarmee de voorste deur openging.
   De agenten keken met nauwelijks verholen enthousiasme naar de geopende deur. Ze wilden er eigenlijk best uit: ze waren nu twee keer op de bek gegaan, dat vonden ze welletjes en ze wisten niet goed hoe ze deze situatie moesten oplossen binnen een van de vertrouwde sferen "oogje toe", "leven en laten leven" of "geef me maar een joetje dan praten we er niet meer over".
   Aan de andere kant hadden ze nog niet genoeg hun gezag getoond en het kwam voort uit de behoefte om én de kuierlatten te nemen én tegelijkertijd iets van gezag te laten blijken dat ze weliswaar in de richting van de openstaande deur liepen, maar tevens de technische jongen in zijn nekvel pakten met de mededeling "Kom jij maar eens mee. Rondkarren in gestolen goed, huh?"
   Gelukkig ging dat allemaal niet zo vlot, want de jongen zat nog in de bestuurscabine en kon daar niet zo snel uit gehaald worden. We hadden alle tijd om op te staan en ernaar toe te lopen.
   Toen hij ons allemaal naar voren zag komen, lukte het maagzweer toch nog vrij rap overeind te komen. "Kunnen jullie ze niet allemaal meenemen?" piepte hij, maar de agenten begonnen er net aan te twijfelen of ze er überhaupt ééntje mee zouden krijgen.
   Ome Sjoerd, tante Bets en de beheerder van de fietsenstalling stonden schouder aan schouder vooraan in het smalle gangpad en Kitty was achter die barricade gaan staan, zodat ze met een gerust hart ook iets kon meedelen.
   "Ik heb hem gezegd dat hij moest gaan rijden," zei ze. Ervan uitgaand dat ze toch niet langs het driemanschap zouden komen, voegde ze toe: "Dus dan moet u eigenlijk mij hebben."
   Ze wilden haar niet. En de technische jongen wilden ze ook niet meer. Feitelijk wilden ze niemand meer en - nog feitelijker - mét niemand meer te maken hebben.
   De brigadier had het eerst bedacht hoe ze dat voor elkaar konden krijgen. "Dus jullie willen er uit je eigen niet uit en jullie verzetten je tegen een arrestatie, hè?" zei hij. "Nou, dan moeten we versterking oproepen en jullie er met geweld uitslepen."
   Dat hoefde helemaal niet, wilden we uitleggen, maar maagzweer kreeg nu weer iets van zijn levendigheid terug. "Met geweld. Met grof geweld sleuren ze jullie eruit. Had je maar moeten luisteren." Sadist, dachten we. Toen hij ons zag kijken, stapte hij snel uit.
   De agenten gingen er ook vandoor. Opgelucht dat ze weg mochten om via de radio een aantal jongere collega"s op te roepen die het vuile werk opknapten, terwijl zij zelf vanuit de achterhoede een "oogje toe" konden knijpen en konden "leven en laten leven". Dat joetje zat er vandaag niet in, hadden ze al begrepen.
   "Hé zeg," vroeg Jaap Gijssers door de nog openstaande deur, "waar moet die versterking vandaan komen?"
   Dat wisten ze niet precies, maar: "Van het hoofdbureau," dachten de agenten.
   "Mooi," zei Jaap Gijssers, "da's op weg van hier naar de Jan-Piet dus dan rijden we daar wel even langs, da"s makkelijker."