Op de site van de DBNL zijn deze Vaderlandsche Letteroefeningen,
en dus ook het artikel van Dirks, op te halen door de
titel als zoekterm te gebruiken. De paginanummers in de
linkerkolom hieronder corresponderen met die digitale versie.
Dirks noemt Etta niet, maar zijn stuk helpt om een beeld te
krijgen van de uitgewekenen waarmee Etta zulke heftige conflicten
had. Dat dan in samenhang met Rosendaal, zie de aantekeningen daarbij, die een
stukken minder negatief beeld dan Dirks van hen schetst.
| 69 |
'... we zien hoe een tabakskooper
George Hendrik de Wilde (zie oa mr. J. van Lennep, Een
wakker man, in het jaarboekje Castalia, jaarg. 1868, naar
mededeelingen van diens wakkeren mans kleinzoon) aan het
hoofd van zijne Amsterdamsche schutters en eenige Geldersche
en Friesche patriotten, de Pruissen niet alleen afweert,
maar hen zelfs uit hunne verschansingen verdrijft'. |
| 70 |
§ 1. Beweegredenen. Stand.
Aantal. Onderstand. Twisten. Bezigheden der Uitgewekenen.
1787-1795. Mooi stukje over de verschillende motieven om patriot te zijn. |
| 71 |
'Mensen die (zooals van der Palm
eens van zich zelven getuigde), wat gekeesd hadden.' Patriotten hadden de verwachting van een 'spoedig herstel der zaken naar hunnen wensch'. |
| 72 |
Hij maakt veel werk van mensen
die om oneigenlijke redenen uitweken. |
| 73 |
Volgens hem moedigde de Fransen
in eerste instantie het uitwijken aan want Frankrijk
'wenschte enkele takken van Nederlandsche industrie, b.v.
haringvisscherij en haringkaken, op Franschen bodem door
deskundigen over te planten'. |
| 74 |
Volgens dit verslag gaat de
bedeling tamelijk willekeurig. |
| 75 |
Te Antwerpen waren er september
1787 dagen 'dat aldaar 80-90 te gelijk aankwamen'. Daar is
een sociëteit met honderden Nederlanders, maar na een jaar
gaat het dicht om 'het onreine goedje' buiten te houden. |
| 76 |
Rijkere emigranten trekken naar
Brussel, Parijs of Zwitserland, armere naar St. Omer en
omgeving. Groot onderscheid in rang en stand, maar het 'zij
opgemerkt, dat, naarmate de denkbeelden van égalité,
fraternité, ook bij de in Frankrijk wonende emigranten zich
ontwikkelden, en eindelijk tot een idée fixe zich verhieven,
in diezelfde mate ook elk onderscheid van rang meer en meer
misnoegen, tweespalt en verdeeling onder hen moest
verwekken'. |
| 77 |
'Voor dat de égalité en en
fraternité geheel uitgebroed waren is het vermakelijk om de
staaltjes te lezen van titel- en rangzucht onder de
uitgewekenen.' |
| 78 |
Per 7 april 1788 werden te St
Omer 1298 personen met 13698 livres per week bedeeld. Onder
de voornamen wordt genoemd Gevaerts, wordt daar Gevers mee
bedoeld? |
| 79 |
'Deze onderstand liep van 48 tot
6 franc per week en kwam het Fransche Gouvernement gedurende
de jaren 1787-1795 op tonnen schats te staan..Reeds den 5. Mei 1789 verklaarde de Minister van Finantiën Necker, bij het openen der Staatsvergadering in Frankrijk, dat hij toen ruim fr. 829,000 aan de uitgewekenen Hollanders betaald had en jaarlijks zou betalen.' Hij praat steeds over francs, maar er waren toen livres. Lijst per provincie en hoeveelheid onderstand, uit de Franse begroting. |
| 80 |
Mensen die 6 francs per week
trekken 'wijst ons reeds aan, dat zeer velen tot de lagere
volksklasse behoorden, voor wie hunne onbekendheid met de
Fransche taal het des te moeijelijker moest maken om hun
brood zelf te verdienen'. |
| 81 |
Frankrijk waarmede de patriotsche partij een verbond had gesloten op den 10. November 1785. Mirabeaus boek doet ze goed. |
| 82 |
Er zijn enkele pogingen
Nederlandse industrie te vestigen, een scheepstimmerwerf,
een zeilmakerij, turfafgraving. Maar dat leidt tot
spanningen. |
| 83 |
'Te St. Omer liep de verdeeldheid in de aldaar in Maart 1788 opgerigte Hervormde gemeente zóó hoog, dat zij in 1790 zich in twee deelen scheide.' |
| 84 |
Zelfde constatering als in
Rosendaal: men werd radicaler naarmate het Jacobinisme
vorderde. Achteraf bezien: wat was ons patriotismus over het algemeen anders, dan een begeerte, om herstel van eenige gebreken in het bestuur, en vooral van geschondene Voorrechten, enz. Wie heeft toch immer een oogmerk gehad om een geheel nieuwe regeeringsform, op zulke onwrikbare gronden te vestigen?' |
| 85 |
Eind 1792: ‘Pourquoi les
patriotes Bataves, qui ont chez eux de l'argent et des
moyens, ne font ils pas leurs révolutions eux-mêmes? Ou
pourquoi n'offrent ils pas cent millions à la Nation
Française, pour lui donner les moyens de l'effectuer? |
| 90 |
conflictgeschriften tussen Beyma en Valckenaer: als met de kijverij tusschen kok en keukenmeid |
| 91 |
|
| 92 |
§ 2. Van September 1787 tot 1
Julij 1788. C.L. van Beijma, Commissaris der uitgewekenen,
28 Januarij - 1 Julij 1788. |
| 93 |
Januari 1788 kwamen te St Omer
omtrent 400 Hollanders aan, |
| 94 |
|
| 95 |
'In het laatst van Febr. 1788,
beliep het getal der vlugtelingen te St. Omer en Gravelines
die onderstand genoten 1025.' Maart 1788 kwam het bevel geen
mensen meer naar St Omer te zenden. |
| 96 |
Repatriering van sommigen die
onder de amnestie vielen. |
| 97 |
Veel gedoe over onderstand, voor
Etta niet van belang. |
| 98 |
§ 3. Van 1 Julij 1788 tot Mei
1791. De commissaris Collignon. - Grieven. |
| 99 |
Er is constant ruzie over de
rechtvaardigheid waarmee die steun onder de uitgewekenen
verdeeld werd |
| 100 |
idem |
| 101 |
idem |
| 102 |
Wat betreft het onderhoud hetwelk
hun was toegestaan, dat is een gunstbewijs (une grace) van
Z.M |
| 103 |
'Ronde taal van het Hollandsche
hart aan het oor van het Fransch Ministerie.' Twijfel of het ministerie wel doet wat de koning wil, 'een Koning zoo zachtzinnig, zoo regtvaardig, zoo weldadig, met zulk een menschlievend karakter als Lodewijk XVI'. |
| 104 |
Een lofspraak op 'dien goeden,
braven koning', ‘de hem onwaardige ministers te doen
uitkomen, door wie hij is bedrogen'. |
| 105 |
De jaarlijksche som werd nu bij
een provisioneel decreet van 3 Aug. 1790 op 829.448 livres,
gesteld § 4. Mei 1791 - Jan. 1795. Pogingen tot Herstel. Het Bataafsche Legioen en het Comité Révolutionair. |
| 106 |
Men gaat zich steeds minder tot
de ministeries wenden en steeds meer tot het opkomende
jacobinisme. Het eerste aan te bieden adres aan de Nationale
Vergadering, reeds in Mei 1790 opgesteld, werd ‘om
bijzondere (ons onbekende) redenen’ eerst in Mei 1791
ingeleverd. Volgt omschrijving van de inhoud van het adres. |
| 107 |
In het adres, door eenige
uitgeweken Hollanders aan de Nat. Verg. den 19 Jan. 1792
aangeboden en aldaar voorgelezen, drong men op nieuw op
regeling dier zaak (regeling van de onderstand) aan. |
| 108 |
Geciteerd wordt de ronkende
reactie van d'Averhoult, die dan de Nationale Vergadering
voorzit. Er is sprake van de oprichting van een Bataafsch Legioen, maar uiteindelijk wordt het een Legion Etrangère met ook andere nationaliteiten. |
| 109 |
Oktober 1792 eerste uiting Comité
Revolutionair: Als één man moet ieder landgenoot met ons
opkomen en ons met al hun macht bijstaan... zoo niet, dan
verklaren wij solemneel, dat wij alle degeenen, die 14 dagen
na de bekendmaking dezes, zich door eenige handelwijze tegen
onzen voor de zaak des volks gemanifesteerden goeden wil
zullen verzetten, op alle mogelijke wijze, zullen vervolgen
en als vijanden van ons lieve Vaderland en haters der
algemeene vrijheid tot den laatsten toe zullen trachten uit
te roeijen. (= citaat uit Aan het volk van Nederland) |
| 110 |
Pamflet 18 januari 1793 komt uit
Antwerpen. Het bevat bijna niets anders dan bedreigingen uit
naam van het Comité Révolutionair De tegenpartij wordt daarin genoemd ‘vijand des vaderlands en der volksvrijheid, gezworen onderdrukker en tyran, een pest van den Staat, die men zooveel mogelijk afbreuk moet doen, uitroeijen en verdelgen'. |
| 111 |
Veel verslag van de avondzitting
van 21 December 1792 der Société des amis de la liberté et
de l'égalité, séante aux Jacobins, rue Saint-Honoré waar
eene ‘députation Batave’ verschijnt. |
| 113 |
Tegenwerping: Waarom, zoo vroeg
men, bieden de Bataafsche patriotten geen honderd millioen
aan de Fransche natie aan om eene revolutie te bewerken als
zij die zelf niet maken? Toen het Fransche dekreet van 1 Febr. 1793 den oorlog aan den stadhouder Willem V. had verklaard, vervoegde zich de Députation Batave, op den 1 Febr. 1793 bij de Nationale Vergadering. |
| 115 |
Over de oorlogshandelingen van
begin 1793. Wij hebben uit haat van den dwingeland zelfs den naam van Hollanders afgezworen, om dien aan te nemen van onze voorvaderen de Batavieren. |
| 117 |
§ 5. De terugkeer, 1795. |
| 119 |
Friesland stelt geld ter
beschikking voor terugkeer: De eerste voornaamste
uitgewekenen kwamen te Leeuwarden op 10 Febr. 1795 en werden
aldaar door Annaatje Bakker, namens de burgerdochteren,
begroet |
Je bent hier: Opening → Bronnen → Dirks