Deze brief bevindt zich in invnr 1070 van het Archief van stadhouder Willem V Batavus dat met toegangsnummer A31 berust bij het Koninklijk Huisarchief. Zie een overzicht van alle stukken die uit dat archief opgenomen zijn.
Zes kantjes, niet alles is helemaal leesbaar. Eerst de transcriptie, waarbij omwille van de leesbaarheid regeleindes, interlinies en interpuncties zijn toegevoegd, maar taalslordigheden en onderstrepingen zijn gehandhaafd (behalve bij het gedeelte dat is overgenomen uit RGP1, waar wél taalkundige verbeteringen zijn aangebracht).
Eronder, onder de balk, staat de vertaling. Daar weer onder,
onder de volgende balk, staat een transcriptie van de bij deze
brief gevoegde bijlage, een briefje dat Etta had ontvangen van het
plaatselijke commité des recherches.
Paris le 15 avril 90
no 24
Monsieur
Une bonne conduite vaut mieux que ?? donnée.
Je viens d´avoir une preuve convainquante, et que ceux qui ont la
direction de la capitale savent distingué ceux qui en ont; J' ai
eux l' honneur de vous dire dans mon precedente monsieur, que Md.
de Cassini avoit été mandé et interrogé a l´Hotel de Ville par le
comité des recherches, la maudite Gazette Universelle avoit dit
que M. de Maillebois avait été reçu froidement en apparence a
la Haye, mais qu'il avait eu nuitamment et en secret des
entretiens avec les principaux chefs du gouvernement et que la
cour de la Haye n'aurait pas joué un rôle passif dans cette
affaire, ce que tout nos journaux jusqu'a monsieur Mercier
repeterent;
vous jugé bien, monsieur, combien je fut indigné, et travailloit a
y repondre.
cette nouvelle fut disputé au commité des recherches, monsieur
l'abbé Fauchet et le cher Pio, a qui j'avois lué l'article de ma
lettre a ce sujet, ?? la defence, en citant ma conduite et votre
approbation au sujet de ??, ainsi de que j'avois eu l'honneur de
vous mander a ce sujet en envoyant la feuille de M. de Warville
membre du commite des recherches fut convenu que un des membres
iroit chez moi me faire part de (faire part de = meededelen) cette
nouvelle, me demander si j'avois quelque connoissance sur le
projet de M de Maillebois et sur sa secrete liaison avec la cour
Stadhouderienne;
Je reçus le lendemain la lettre que je joint, cependant M. le
Président me fit l'amitié de me prevenir et fut chez moi au moment
que je reçu la lettre, je fixois le rendez-vous au lendemain hier,
dans l'espoir de recevoir de vos nouvelles dans la soiré, comme
j'ai eu effectivement reçu monsieur, et qui m'ont fait le plus
grand plaisir;
J'ai commencé a entrer a les details de ma connoissance et
liaison, comme de ma conduite honnette et disinteressée depuis dix
ans vis à vis ce general, les preuves sur table ainsi que
je avois de tout tems été un censeur incommode pour sa conduite,
j'ai fait voir trois petit mot qu'il m'ecrivit à son depart a ??
pour regler nos affaires a son retour;
(het navolgende gedeelte staat ook in RGP1 blz 164-165 en is
van daar overgenomen)
J'ai dit qu'ayant appris par le public son départ et la raison,
j'avais cru devoir prévenir un des chefs de ma patrie de ce que
l'on mettait à sa charge, d'autant plus que son arrivée subite
devait donner de l'inquiétude, parce que l 'on n'ignorait pas que
beaucoup d'aventuriers françaisvenaient journellement avec
intention d'exciter des troubles, et que M. de Maillebois ayant un
congé indéfini n'étair pas du tout attendu;
qu'à l'égard de ses liaisons secrètes que l'on supposait, je
répondis qu'elles étaient de toute fausseté;
que le général m'avoit dit lui-même l'automne
dernier lorsque les troubles du Brabant recommençaient, qu'il
avait écrit au Prince qu'il allait se rendre à Breda, et que
S.A.S. lui avait repondu que l'on n'avait pas besoin de lui;
qu'il n'avait qu'à rester en France; cela ne prouva pas une
confiance; mais que d'ailleurs je pouvais lui faire voir la
réponse que je venais de recevoir au sujet de cette confiance, et
lui donner lecture de votre lettre, Monsieur;
il en fut réellement enchanté et me demanda la permission d'en
prendre copie; je n'ai pas cru devoir le lui refuser, je suis
entré dans un détail politique et lui ai démontré que l'intérêt de
la Hollande et ses alliés était que la nouvelle constitution
s'établit en France, puisque une contre-révolution devait
nécessairement rattacher la France à l'Autriche, son ennemi
naturel et celui des alliés, et qu'il était instant que la France
rompit avec l'Autriche avant que la guerre se déclaré dans le
Nord, puisque sans cela Léopold leur demanderait l'accomplissement
du traité de 56.
- Mais, madame, le gouvernement actuel de la Hollande ne nous
aime pas; passé si les patriots y avaient les rênes.
- Vous êtes dans l'erreur de la plupart des Français, lui
répondis-je. Le gouvernement hollandais a amèrement à se plaindre
du ministère français, mais il sait distinguer une nation loyale
et franche avec un ministère corrompu et fourbe. Je vous réponds
sur ma tête que le gouvernement hollandais n'aura aucun tort vis à
vis de la nation française, que les Hollandais ont toujours aimée
et estimée malgré les infâmes manèges de leurs ministres; -
enfin, Monsieur, j'ose dire
que j'ai fait un prosélyte.
Il était dans toutes les erreurs sur le despotisme stadhoudérien,
connaissant plusieurs de nos chefs fugitifs. II a resté depuis
onze heures du matin jusqu'à cinq heures l'apres-diné, m'ayant
fait l'honneur d'accepter mon petit diné; c'est un homme d'un
esprit juste, sain et sans prévention, grand ami de la révolution.
Je lui ai fait convenir sur les torts de nos fugitifs et les
vrais intérêts de la France.
Je me suis bien plaint des tripoteurs envoyés et il l'a blâmé
sincèrement; je lui ai donné quelques fragmens de mon manuscrit à
lire, et ne crois pas être présomptueux en vous assurant que j'ai
fait l'acquisition d'un ami.
Bon Dieu que ne peut une femme quand avec du zèle et de l'énergie
elle ne s'écarte pas de la raison et de l'honneteté.
(het navolgende gedeelte staat niet in RGP1:)
Nous avons eu encore un petit echec au parti de l’oposition,
contant sans doute sur la legerete du caractere françois, croijoit
que le peuple qui souffre dans toutes les classes seroit las, les
pretres ajant abusé de la religions ses jours derniers de devotion
pour effraije les consciences ont cru pouvoir revenir sur les
decrets qui donne a la nation le droits de disposer les biens du
clergé et au moment ou on allait discuter sur le vente, ils on
fait une motion de decreter la religion catholique était la
dominante dans l’espoir qu’en echouant ils crieront a l’anattheme
et que le peuple se mettroit de leur cotté, mais apres le Pe jour
de discussion le peuple instruit se porta en foule dans
les avenues et environs de l’assemblé nationale, on savait
que tout le parti noir était muni de pistolets Mr de la Fayette a
fait tripler les gardes non soldé et mardi les chefs de
l’opposition, Mirabeau le cadet et abbé Mauré etc ont du a la
vigilance de la garde de n’etre pas mis à la lanterne.
L’abbé Mauré c’est sauve dans une maison d’où on l’a sauve en
habit de garde nationale;
cette journée n’a pas été perdue parce que ces messieurs
contra-revolutionnaires ont vue qu’ils étaint loin de leur conte
en crojant le peuple pour eux;
hier apres le decret sur la vente des biens ecclesiastiques les
grenadiers environnoit en sortant le vicomte Mirabeau et le
conduisant a sa voiture au travers un peuple nombreux; il fit
l’eloge de leur zele et bravoure en les remerciant un des
grenadiers lui repondis ce n’est pas Mirabeau que nous defendons
mais le caractere de deputé a l’auguste assemblee nationale;
et dans la grande fureur du peuple mardi quant il crioit a la
lanterne les gardes leur crioit: "Mes amis, prudence, ils sont
membres de l’assemblée nationale il ne demandent pas mieux que
vous voir les insulter pour crier dans les provinces qu’ils ne
sont pas libres a la bonheur".
"Mais l’on nous delivre de ses geux qui veulent une
contre-revolution," crioit on.
Je ne vous envoie pas Le spectateur, Monsieur Hentzy m’a
fait dire qu’il partoit vendredi. Je lui remettrai un paquet sous
l’addresse de monsieur Tinne.
Carra a repondu a Bojer. Il vient de me promettre de reparer la
sottise de Mercier demain ou samedi;
cet qu’il y a plusseurs petite
ville en province ou apres le messe on lit au peuple les annales
publiquement et ils ont au dela de six mille souscripteurs.
Soyé bien persuade Monsieur que mon zele ne se repose pas. J’ai
été bien malade mais je n’ai pas le temps d’y penser car
actuellement l’opinion publique que fait tout ; vous verrez
dans la feuille d’ajourd’hui que mon ami Carra et Bojer sont en
guerre ouverte.
Mais recevez vous bien exactement les annales, Monsieur, ou
preferez vous que l’on me les envoie et que j’en fasse un paquet
tout les semaines.
J’attends vos ordres. ne me menagé pas le preuve la plus
convainquante de votre estime. qu’amitié sera d’emplojer mes
foibles mojens mon zele pour tout ce qui peut vous etre agreable
vous sera une preuve de l(attachement la plus sinsere et la
consideration la plus parfait avec laquelle j’ai l’honneur d’etre
Monsieur
Votre tres humble et tres obeissante servante
P.s.: Si je n’ai pas un ordre contraire par le courrier de
demain, je prendrai la liberté de tirer un lettre de change sur Mr
Tinne par le courrier de lundi, le decret de la vente des bien
ecclesiastique a fait monté aujourd’hui considérablment les
effets.
Parijs, 15 april 1790
Mijn heer
Een goed gedrag is meer waard dan ?? Ik heb daar een overtuigend
bewijs van gekregen, en dat degenen die de hoofdstad besturen
weten te onderscheiden wie het heeft;
Ik had de eer, meneer, u in mijn vorige te zeggen dat madame de
Casini is ontboden en ondervraagd op het stadhuis door het
onderzoekscomité, de vervloekte Gazette Universelle had
gezegd dat monsieur de Maillebois bij zijn verschijnen in Den Haag
ogenschijnlijk koel was ontvangen, maar dat hij 's nachts en in
het geheim gesprekken heeft gehad met de belangrijkste leiders
van de regering en dat het hof in Den Haag geen passieve rol in
deze zaak gespeeld heeft, wat al onze kranten tot monsieur
Mercier aan toe hebben herhaald;
u begrijpt natuurlijk, monsieur, hoe verontwaardigd ik was en hoe
ik gewerkt heb om er op te antwoorden.
dit bericht werd besproken in het onderzoekscomité, de abt
Fauchet en de beste Pio, aan wie ik het deel van mijn brief over
dat onderwerp had voorgelezen, voerden de verdediging, door te
vertellen over mijn gedrag en uw goedkeuring bij het onderwerp van
??, en ook door wat ik de eer had om u over dat onderwerp te
zenden met het blad van monsieur de Warville.
lid van het onderzoekscomite werd afgesproken dat een van de
leden bij mij zou komen om mij dit bericht mee te delen; en me te
vragen of ik enige kennis had van het plan van meneer de
Maillebois en zijn geheime verbinding met het stadhouderlijk hof;
Ik ontving de volgende dag de brief die ik hierbij voeg, terwijl
meneer de president zo vriendelijk was mij te waarschuwen en bij
mij was op het moment dat ik de brief ontving, ik heb de afspraak
vastgesteld op de volgende dag, gisteren, in de hoop 's avonds
berichten van u te ontvangen, die ik ook werkelijk heb gekregen,
meneer, en die mij veel plezier gedaan hebben;
Ik ben begonnen met in detail te treden over mijn bekendheid en
band, evenals mijn eerlijke en belangeloze gedrag sinds tien jaar
tegenover die generaal, daarmee de bewijzen op tafel brengend
dat ik een incommodus getuige ben van zijn gedrag, ik heb drie
kleine briefjes laten zien die hij mij geschreven had bij zijn
vertrek naar ?? om onze zaken bij zijn terugkomst te regelen;
Ik heb gezegd dat, van mensen gehoord hebbend over zijn vertrek
en de reden ervoor, ik had gemeend een van de leiders van mijn
land te moeten waarschuwen van wat men hem hier ten laste legt,
eens te meer omdat zijn plotselinge aankomst ongerustheid moet
hebben verwekt, omdat men niet kan ontkennen dat veel Franse
avonturiers dagelijks aankomen met de bedoeling moeilijkheden te
maken, en dat M. de Maillebois een onbeperkt verlof hebbend
helemaal niet werd verwacht;
wat de geheime betrekkingen betreft die men hem toeschrijft, heb
ik geantwoord dat ze volledige onwaarheden zijn; dat de generaal
mij afgelopen herfst toen de moeilijkheden in Brabant opnieuw
begonnen zelf gezegd had dat hij aan de prins had geschreven dat
hij naar Breda zou gaan, en dat S.A.S. hem had geantwoord dat men
geen behoefte aan hem had; dat hij maar in Frankrijk moest
blijven;
dat duidt niet op vertrouwen; maar bovendien kon ik hem het
antwoord laten zien wat ik over het onderwerp van dat vertrouwen
heb gehad, en ik heb hem uw brief te lezen gegeven, meneer; hij
was er werkelijk opgetogen van en vroeg mij toestemming er een
kopie van te maken;
ik ben in politieke bijzonderheden getreden en heb hem getoond
dat het belang van Nederland en zijn bondgenoten was dat de nieuwe
grondwet in Frankrijk tot stand kwam, want een tegen-revolutie zou
noodzakelijkerwijs Frankrijk opnieuw verbinden aan Oostenrijk,
haar natuurlijke vijand en die van haar bondgenoten, en dat het
van belang is dat Frankrijk brak met Oostenrijk voordat de oorlog
in het Noorden uitbreekt;
omdat anders Leopold van hen de naleving van het verdrag van '56 zou verlangen.
– Maar mevrouw, de huidige Nederlande regering houdt niet van
ons; dat zal voorbij zijn als de patriotten er de touwtjes in
handen krijgen.
- “U verkeert in dezelfde waan als de meeste Fransen”, heb ik hem
geantwoord. “de Nederlandse regering heeft zich bitter te beklagen
over het Franse ministeriele bewind, maar zij weet een loyale en
vrije natie te onderscheiden van een corrupt en gluiperig
ministerie. Ik verzeker u op mijn hoofd dat dat de Nederlandse
regering geen enkel kwaad in de zin heeft jegens de Franse natie,
dat de Nederlanders die altijd hebben bemind en gewaardeerd
ondanks het laaghartige gekonkel van haar ministers.”
Kortom, Monsieur, ik durf te zeggen dat ik een bekering gemaakt
heb. Hij leefde met alle waanopvattingen over het stadhouderlijk
despotisme, kennende ook verschillende leiders van de
uitgewekenen. Hij is vanaf elf uur 's morgens tot aan vijf uur
l'après-diné gebleven, mij de eer gedaan hebbend mijn uitnodiging
voor een klein diner te aanvaarden; het is een man met de juiste
spirit, onbeschadigd en zonder vooringenomenheid, een groot vriend
van de revolutie.
Ik heb hem doen erkennen dat onze vluchtelingen fout zijn, en de ware belangen van Frankrijk, ik heb mij erg beklaagd over de gezonden complotteurs en hij heeft het ook oprecht afgekeurd, ik heb hem een stuk van mijn manuscript laten lezen en ik geloof niet verwaand te zijn als ik u verzeker dat ik een vriend heb verworven;
Goeie God, wat vermag een vrouw wel niet als ze met overtuiging
en energie bij redelijkheid en fatsoen blijft.
We hebben nog een kleine mislukking gehad. De oppositie, die
ongetwijfeld rekende op de lichtheid van het Franse karakter,
dacht dat het volk dat over alle klassen heen lijdt, weerloos zou
zijn.
De priesters die de voorbije dagen de godsdienstige devotie
misbruikten om gewetens te bezwaren, dachten terug te kunnen komen
op de decreten die de natie het recht geven om te beschikken over
de goederen van de clerus en op het moment waarop over de verkoop
zou worden gediscussieerd, dienden ze een motie in om de
katholieke godsdienst de dominante godsdienst te maken, in de hoop
dat ze bij een mislukking tot een kerkelijke ban zouden kunnen
oproepen en dat het volk zich aan hun zijde zou scharen.
Maar na de eerste dag van de besprekingen, kwam het ingelichte
volk massaal naar de avenues en de omgeving van de nationale
vergadering. Men wist dat de zwarte partij over pistolen
beschikte. Mijnheer de la Fayette liet de niet betaalde gardes
verdrievoudigen en dinsdag hadden de hoofden van de oppositie,
Mirabeau de jongere en Abbé Mauré het aan de waakzaamheid van die
garde te danken dat ze niet aan een lantaarnpaal bungelden.
De abt Mauré verborg zich in een huis van waaruit men hem gered
heeft verkleed als nationale garde.
De dag was niet verloren, want die contrarevolutionaire heren
hebben gezien dat ze zich sterk vergisten toen ze dachten dat het
volk achter hen stond.
Gisteren, na het decreet over de verkoop van de kerkelijke
goederen, kregen de grenadiers die Mirabeau omringden toen ze hem
door een grote massa volk naar zijn koets brachten, van hem als
dank een ode aan hun toewijding en moed.
Eén van de grenadiers antwoordde hem "dat het niet Mireabeau was
die we verdedigen maar de functie van volksvertegenwoordiger bij
de edele nationale vergadering".
En toen het volk dinsdag in grote woede opriep tot lynchen riepen
ze hen toe: "Vrienden, voorzichtig, ze zijn lid van de nationale
vergadering en ze vragen niet liever dan u hen te zien beledigen
om dat in op het platteland te gaan roepen dat ze niet libre de
bonheur zijn."
"Maar dat men ons verlosse van die geuzen die een contrarevolutie
willen," riep men.
Ik stuur u niet Le spectateur. Mijnheer Hentzy liet me zeggen dat
hij vrijdag vertrekt. Ik zal hem een pakje doen toekomen per adres
van mijnheer Tinne.
Carra heeft Bojer beantwoord. Hij beloofde me net om de
stommiteit van Mercier morgen of zaterdag. te herstellen. Er zijn
meerdere kleine dorpen in de provincie waar men na de mis aan het
volk publiekelijk de annalen voorleest en er zijn inmiddels meer
dan 6000 abonnees.
Wees ervan overtuigd, mijnheer, dat mijn ijver niet afneemt. Ik
ben nogal ziek geweest maar ik heb geen tijd om eraan te denken
want momenteel draait alles om de publieke opinie.
U zult in het blad van vandaag zien dat m’n vriend Carra en Boyer
openlijk op voet van oorlog verkeren.
Maar ontvangt u de Annalen in goede orde, mijnheer, of verkiest u
dat men ze mij toestuurt en ik er elke week een pakje van maak? Ik
wacht uw instructies af.
Ontneem mij niet het meest overtuigende bewijs van uw achting. Dat ik men vriendschap toon door m’n zwakke krachten, mijn toewijding te gebruiken voor alles wat uw aangenaam kan zijn, een bewijs mag zijn van mijn meest oprechte gehechtheid en de meest perfecte achting waarmee ik de eer heb te zijn
Mijnheer
Uw erg nederige en erg gehoorzame dienaresse
PS : Indien ik bij de post van morgen geen tegenbericht
vind, zal ik de vrijheid nemen om maandag per post een wisselbrief
te trekken op mijnheer Tinne. De verkoop van de kerkelijke
goederen heeft vandaag de effecten aanzienlijk doen stijgen.
Madame la Baronne,
Mr Abbé fauchet & M le Chevalier Pio m'ont appris que vous
aviez connaissance de quelques faits qui pouvaient interesseer
notre ministere, relativement a M. de Maillebois, et que vous vous
feriez un vrai plaisir de nous les communiquer. Voudriez-vous bien
avoir la bonté de me marquer, ou de dire au porteur a quelles
heures je podrai avoir l'honneur de vous trouver chez vous, soit
auhourd'hui soit demain. Je m'y rendrai exactement.
Madame la Baronne
Votre très humble & tres obéissant servant
Garran de Coulon
Membre du comité des recherches de la ville
a mardi matin
Je bent hier: Opening
→ Bronnen → KH
→ brief 15-04-1790